Het penitentiair recht bestaat uit alle in de wet vastgelegde regels die bepalen hoe de overheid om dient te gaan met gedetineerden en tbs-gestelden. Voor verdachten en veroordeelden in detentie in een huis van bewaring of in een gevangenis geldt de Penitentiaire Beginselenwet. Voor minderjarigen is dat de Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen. Voor tbs-gestelden geldt de Beginselenwet Verpleging Ter Beschikking Gestelden. Het gaat in deze wetten om de bescherming van de rechtspositie van gedetineerden - dit zijn mensen wiens vrijheid is ontnomen - en de rechtsbijstand van hen in beklagzaken en beroepszaken (ook wel aangeduid als: klachtzaken gedetineerden).