Gerechtshof Amsterdam, hoger beroep strafrecht overig

In de eerste regieronde (juni-juli 2024) zijn talrijke en uitgebreide verzoeken gedaan met betrekking tot het onderwerp PGP-bewijs, die van het hof meer tijd vergden om daarop beslissingen te geven. Ter terechtzitting van 19 juli 2024 heeft het hof dan ook bepaald om de beslissingen op alle verzoeken in alle zaken die betrekking hebben op dit onderwerp, vanwege de omvang daarvan, aan te houden tot een nader te bepalen datum, naar verwachting een terechtzitting in de tweede regieronde (september-oktober 2024). Heden zal het hof zijn beslissingen geven.

Het hof roept daarbij in herinnering de “Inleidende overwegingen in alle zaken” die ter terechtzitting van 19 juli 2024 zijn meegedeeld, met name die onder de kop “Verzoeken en het karakter van het hoger beroep: voortbouwend” en die ten aanzien van verzoeken die betrekking hebben op onderwerpen die naar het inzicht van het hof naar hun aard zaaksoverstijgend zijn dan wel anderszins een materiële samenhang hebben.

De verdediging van de verdachte Mao R. heeft – bij appelschriftuur van 22 maart 2024, zoals nader toegelicht bij brief van 3 juni 2024 en, mondeling, ter terechtzitting van 4 juli 2024 – diverse verzoeken gedaan met betrekking tot het onderwerp PGP-bewijs. Wat betreft het belang van de verdediging bij deze verzoeken houdt de brief van 3 juni 2024 het volgende in (pagina 2):

“Bij de rechtbank zijn verweren gevoerd omtrent de onrechtmatigheid van de verkrijging en de verwerking van de data (zowel metadata als berichten) van de gekopieerde Ennetcom en PGPSafe servers en de schending van het verschoningsrecht evenals het gebrek aan controle mogelijkheden en waarborgen voor de integriteit, volledigheid en juistheid van het kortgezegd pgpmateriaal. Om deze verweren, mede gelet op de overwegingen van de rechtbank, in hoger beroep nader te motiveren en de aard en omvang van de verzuimen te onderzoeken en dus het uw hof over deze verweren weloverwogen te kunnen laten oordelen, acht de verdediging het van belang de volgende getuigen en deskundigen te horen en nader onderzoek te laten uitvoeren; (…).”

De verdediging heeft vervolgens de volgende verzoeken gedaan, waarbij het hof de nummering hanteert uit de brief van de verdediging van 3 juni 2024:

en het verzoek om prejudiciële vragen te stellen aan het Hof van Justitie van de Europese Unie (EU) met betrekking tot de verkrijging en verwerking van deze data, in het licht van de artikelen 7, 8, 47, 48 en 52 van het Handvest van de grondrechten van de EU (hierna: het Handvest van de EU), en de al dan niet noodzakelijk aan verzuimen in dit kader te verbinden rechtsgevolgen.

Ter terechtzitting van 11 juli 2024 hebben de verdedigingen van de volgende verdachten zich bij deze verzoeken aangesloten: A.B., Z.H. (met uitzondering van het verzoek tot inzage in alle ontsleutelde data), M.M. (alleen bij het verzoek tot het stellen van prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie van de EU), M.R. en S.R. (telkens met uitzondering van het verzoek tot inzage in alle ontsleutelde data), Mario R. en R.T..

Inzake laatstgenoemde verdachte verwijst het hof, het zij herhaald, bovendien naar hetgeen het op 19 juli 2024 in zijn zaak heeft overwogen, namelijk dat het hof, gelet op de evidentie van het onderhavige onderwerp van debat (PGP-bewijs) en om redenen van proceseconomie, de verzoeken die in andere zaken zijn gedaan met betrekking tot dit onderwerp, zal aanmerken als verzoeken die ook in de zaak tegen R.T., door middel van het zoeken van aansluiting daarbij, zijn gedaan.

Voorts merkt het hof op dat de raadsman van de verdachte N.B., die zich bij e-mail van 2 augustus 2024 (opnieuw) heeft gesteld, heeft aangekondigd, zowel in dat bericht als in een e-mail van 4 september 2024, dat de verdediging zich wenst aan te sluiten bij alle onderzoekswensen van de medeverdachten. Ter terechtzitting van 23 september 2024 heeft deze verdediging dit verzoek formeel gedaan.

De advocaat-generaal heeft zich in zijn regiebrief van 17 juni 2024 (hoofdstuk 7, pagina’s 71-88) gemotiveerd op het standpunt gesteld dat de verzoeken dienen te worden afgewezen.

Hierna volgen de overwegingen en de beslissingen van het hof op de gedane verzoeken. De beslissingen gelden in alle zaken waarin het verzoek, al dan niet middels aansluiting, is gedaan. Wat betreft de overwegingen merkt het hof op dat deze in alle zaken (ambtshalve) worden gegeven, gelet op het belang van het PGP-bewijs in alle zaken.

Algemeen

Het hof stelt voorop dat inmiddels meerdere strafzaken aan de Hoge Raad zijn voorgelegd met telkens klachten van de verdediging over de rechtmatige verkrijging en verwerking van, de toegang tot, en de betrouwbaarheid dan wel authenticiteit van de Ennetcom-data. De eerste zaak betrof de strafzaak tegen A.H., één van de uitvoerders van de moord op Samir Erraghib op 17 april 2016 in IJsselstein (zaakdossier Ster). Bij arrest van 28 juni 2022 verwierp de Hoge Raad het cassatieberoep van deze verdachte en oordeelde hij dat alle cassatiemiddelen falen. (Voetnoot 5) Met betrekking tot het eerste cassatiemiddel overwoog de Hoge Raad:

“3.5.1 Het cassatiemiddel klaagt allereerst over het kennelijke oordeel van het hof dat de “PGP-gesprekken” in overeenstemming met het Verdrag zijn verkregen. Met de “PGP-gesprekken” wordt in dat verband bedoeld: de gegevens die zich bevonden op de BES-servers waarvan de telefoontoestellen van Ennetcom gebruikmaakten, en die nadien – na overdracht door de Canadese autoriteiten – zijn gevoegd in onder meer het dossier van het onderzoek 09Ster.

Het tweede cassatiemiddel klaagde dat het hof de verdachte ten onrechte niet de gelegenheid heeft geboden om inzage in en/of afschrift te krijgen van “alle Ennetcom-data”. In zijn beoordeling van dit middel overwoog de Hoge Raad:

“4.4.2 Het door de verdediging gedane verzoek “alle Ennetcom-data (...) door het openbaar ministerie (...) te doen verstrekken aan de verdediging, althans daarin inzage te doen bieden ter selectie en eventuele voeging daarvan in het procesdossier, teneinde de door het openbaar ministerie gepresenteerde berichten op hun volledigheid en context te kunnen beoordelen in ontlastende zin ten behoeve van de betrouwbaarheid van de waarheidsvinding en de door het hof in dat kader te nemen beslissingen”, is door het hof – mede gelet op het verzoek van de verdediging om “het dossier (...) door het openbaar ministerie te doen completeren met voornoemde ontbrekende stukken” – niet onbegrijpelijk opgevat als een verzoek tot voeging van “alle Ennetcom-data” bij de (proces)stukken als bedoeld in artikel 328 Sv, althans tot het bieden van de gelegenheid aan de verdediging tot inzage daarvan.

Maatstaf bij de beoordeling van een verzoek tot voeging van stukken bij de processtukken is op grond van artikel 315 lid 1 Sv in verbinding met artikel 415 Sv of de noodzaak van het verzochte is gebleken. Bij het nemen van zijn beslissing hierover moet de rechter in aanmerking nemen dat op grond van artikel 149a lid 2 Sv in beginsel alle stukken aan het dossier dienen te worden toegevoegd die voor de ter terechtzitting door hem te nemen beslissingen redelijkerwijs van belang kunnen zijn. Het gaat hierbij dus om de relevantie van die stukken. (Vgl. HR 16 februari 2021, ECLI:NL:HR:2021:218.)

De verdediging kan – mede gelet op het in artikel 6 lid 3, aanhef en onder b, EVRM gewaarborgde recht van de verdachte om te beschikken over de tijd en faciliteiten die nodig zijn voor de voorbereiding van zijn verdediging en met het oog op het doen van een verzoek tot het voegen van stukken aan het dossier – een gemotiveerd verzoek doen tot het verkrijgen van inzage in specifiek omschreven stukken. (…)

Eerder, ter terechtzitting van 19 juli 2024, heeft het hof als verbindend kenmerk van de strafzaken die onder de vlag Marengo zijn aangebracht de status van één van de in hoger beroep terechtstaande verdachten benoemd: de verdachte N.B. heeft in die zaken als kroongetuige verklaringen afgelegd. Bezien tegen de achtergrond van de vonnissen waarvan beroep, de inhoud van de schrifturen die namens de verdachten en door de officier van justitie zijn opgesteld en ingediend, en de in het verlengde daarvan geformuleerde verzoeken is de veronderstelling niet gewaagd dat ook in hoger beroep die status een onderwerp van beschouwing en beoordeling door het hof zal vormen, ambtshalve en/of op geleide van verweren. De verzoeken die namens de verdachten zijn gedaan, ofwel door deze met zoveel woorden te doen en te onderbouwen, ofwel door het zoeken van aansluiting bij in andere zaken gedane verzoeken, laten zich ruwweg rubriceren als volgt.

De rechtmatigheid van de overeenkomst van de Staat met de kroongetuige

De betrouwbaarheid van de door de kroongetuige afgelegde verklaringen

Verzoek verdediging

Alvorens het hof het onderzoek in de zaak voortzet, nader overweegt en beslist acht de verdediging in de zaken tegen A.B., Z.H., M.M., M.R., S.R., Mao R., Mario R. en R.T., het aangewezen dat het hof aan de Hoge Raad nader te formuleren rechtsvragen stelt, ter beantwoording daarvan bij wijze van prejudiciële beslissing. Die prejudiciële beslissing is vervolgens richtinggevend bij de door het hof in de strafzaak te geven beslissingen. Omdat dit verzoek een onderwerp raakt dat – behoudens in de zaak tegen N.B. – in alle zaken relevant is, zijn de navolgende overwegingen en beslissing in de strafzaken tegen Z.A., B.H., W.M., R.O. en Z.R. door het hof ambtshalve gegeven.

Met dit verzoek wordt de vraag opgeworpen of de toezeggingen/afspraken die de Staat heeft gedaan aan/gemaakt met de kroongetuige over zijn feitelijke bescherming in de zin van artikel 226l, eerste lid, Sv, nader gereguleerd in het Besluit getuigenbescherming (hierna: het Besluit), en de Aanwijzing toezeggingen aan getuigen in strafzaken (hierna: de Aanwijzing) in overeenstemming met het recht zijn.

Het gaat daarbij in het bijzonder om het aspect van op geld waardeerbare toezeggingen/afspraken en de legitimiteit daarvan:

Standpunt Openbaar Ministerie

De advocaat-generaal heeft zich in alle zaken tegen toewijzing van het verzoek verzet.

Beoordeling hof

De bevoegdheid van het hof tot het stellen van vragen ter beantwoording daarvan door de Hoge Raad bij wijze van prejudiciële beslissing is neergelegd in artikel 553 Sv. In die bepaling is een aantal voorwaarden geformuleerd, waarvan de vervulling een randvoorwaarde is voor het met vrucht kunnen stellen van die vragen door het hof aan de Hoge Raad.

Het moet daarbij steeds gaan om:

Het gaat derhalve om een afgebakende en ondubbelzinnige vraag over een kwestie, die zowel voor de beslissing in de betreffende procedure als voor de rechtsontwikkeling van belang is. (Voetnoot 38)

Het hof onderkent in algemene zin dat in de zaken waarin het Openbaar Ministerie de verklaringen van een kroongetuige aan het dossier toevoegt de toepassing van de wettelijke kroongetuigenregeling een terugkerend onderwerp van een meer of minder diepgaand debat is. Dat debat spitst zich onder meer toe op de voor de procesdeelnemers versluierde inhoud van beschermingstoezeggingen/-afspraken, in het bijzonder waar het gaat om de op geld waardeerbare aspecten daarvan. Immers, die aspecten vormen mogelijk een motief althans een prikkel voor de kroongetuige om tot het afleggen van belastende verklaringen over te gaan, en vormen aldus de facto een beloning daarvoor, die de iure niet is toegestaan. Het ontbreken van zicht op die inhoud impliceert in de visie van de verdediging bovendien een manco voor zowel de verdediging als de rechter voor het kunnen betwisten c.q. toetsen van de betrouwbaarheid van die verklaringen.

Naar het zich thans laat aanzien vormt de onderhavige zaak geen uitzondering op wat ook in andere zaken, waarin een kroongetuige heeft gefigureerd, bij wijze van verweer is aangevoerd. Reeds bij aanvang van de behandeling van het hoger beroep van de onderhavige zaken Marengo heeft de verdediging van onder anderen M.R. en S.R. bij gelegenheid van het voeren van preliminaire verweren aandacht gevraagd voor de jurisprudentiële stand van zaken met betrekking tot dit onderwerp,  (Voetnoot 39) en de beperkingen die daaraan voor de toetsende strafrechter en de verweer voerende verdediging zouden kleven.

Het spreekt voor zich, dat het hof ermee bekend is dat de kroongetuigenregeling en de toepassing daarvan ook buiten de rechtszaal een terugkerend onderwerp van aandacht en bespreking is, in het wetenschappelijke en professionele veld alsook daarbuiten. In dat verband verdienen op deze plaats een rapport van de Procureur-Generaal bij de Hoge Raad in het kader van het in artikel 122 lid 1 RO bedoelde toezicht,  (Voetnoot 40) en een rondetafelgesprek over de kroongetuigenregeling dat op 26 januari 2023 is gehouden op voortouw van de vaste commissie voor Justitie en Veiligheid van de Tweede Kamer vermelding. (Voetnoot 41) Aan dat gesprek is achtereenvolgens door vertegenwoordigers van de wetenschap, advocatuur, en Openbaar Ministerie en politie bijgedragen. En niet in de laatste plaats wijst het hof erop dat de minister van Justitie en Veiligheid bij Kamerbrieven van 4 november 2022 (Voetnoot 42) en 31 maart 2023 (Voetnoot 43) heeft aangekondigd nadere wet- en regelgeving voor te bereiden op het terrein van getuigenbescherming.

Dit een en ander betekent echter niet dat lopende de behandeling van de onderhavige strafzaak in hoger beroep een antwoord door de Hoge Raad op de even bedoelde vragen voor het hof nodig is om in de zaak te beslissen. De wettelijke regeling en het jurisprudentiële kader is daarvoor toereikend, terwijl het zaaksoverstijgende belang in de betekenis van artikel 553, eerste lid, Sv bepaald niet voetstoots kan worden aangenomen.

Daarom wijst het hof het verzoek af, en acht het hof evenmin termen aanwezig voor het ambtshalve stellen van prejudiciële vragen. Ten overvloede onderstreept het hof de wezenlijk verschillende taken en verantwoordelijkheden van de wetgever enerzijds en van de rechter anderzijds. Kort gezegd: de wetgever streeft na met wetgeving te regelen wat (politiek) is beoogd, terwijl de rechter die regels toepast en zo nodig uitlegt. In dat licht bezien ziet het hof in de even bedoelde aankondigingen door de minister een contra-indicatie voor het aanwenden van de bevoegdheid tot het stellen van prejudiciële vragen.

Verzoek verdediging

Alvorens het hof het onderzoek in de zaak voortzet, nader overweegt en beslist acht de verdediging in de zaken tegen Mao R. en R.T. het aangewezen dat het hof aan het Hof van Justitie van de EU nader te formuleren rechtsvragen stelt met betrekking tot de beperkingen voor de verdediging om financiële afspraken met de kroongetuige te kunnen controleren: verdragen die beperkingen zich met verdachtes recht op een eerlijk proces ex artikelen 47 en 48 van het Handvest van de EU? Omdat dit verzoek een onderwerp raakt dat – behoudens in de zaak tegen N.B. – in alle zaken relevant is, zijn de navolgende overwegingen en beslissing in zoverre in alle strafzaken door het hof ambtshalve gegeven.

Standpunt Openbaar Ministerie

De advocaat-generaal heeft zich tegen toewijzing van dit verzoek verzet, omdat het verzoek voorbij gaat aan de verhouding tussen het EVRM en het Unierecht. Is het Unierecht primair gericht op het verwezenlijken van de doelstellingen van de Europese Unie (het verwezenlijken van een gemeenschappelijke markt en een economische en monetaire unie, en voorts op het ontwikkelen van gemeenschappelijk beleid inzake aangelegenheden van veiligheid, buitenland, politie en justitie), het EVRM is primair gericht op de rechten van burgers om gevrijwaard te worden van willekeurig overheidsoptreden. De rechtspraak van het EHRM over het door de verdediging opgeworpen punt – de vraag naar rechtsschending in het geval waarin in de strafzaak geen, althans in beperkte mate, openheid wordt betracht over (financiële) afspraken met betrekking tot de feitelijke bescherming van de kroongetuige – wijst uit, dat beperkingen van de openbaarmaking van bepaalde beschermingsafspraken met de kroongetuige in beginsel niet in de weg hoeven te staan aan een eerlijk proces. (Voetnoot 44)

Beoordeling hof

Het hof deelt de mening van de advocaat-generaal dat de verdediging met het doen van het verzoek voorbij lijkt te gaan aan de verhouding tussen het EVRM en het Unierecht.

Het hof is met de advocaat-generaal van oordeel dat door het EHRM toereikend licht is geworpen op de door de verdediging opgeworpen vraag. Dat en waarom een prejudiciële beslissing van het Hof van Justitie van de EU, op een vraag die naar zijn aard gericht moet zijn op de al dan niet correcte toepassing van gemeenschapsrecht (artikel 267 VWEU), noodzakelijk is, is aan het hof niet gebleken. Een prejudiciële beslissing van het Hof van Justitie van de EU op dit punt is daarom voor het hof niet noodzakelijk voor het wijzen van zijn arrest.

Daarom wijst het hof het verzoek af, en acht het hof evenmin termen aanwezig voor het ambtshalve stellen van prejudiciële vragen.

Bij die stand van zaken komt het hof toe aan de beoordeling van de overige verzoeken, zoals hiervoor in grote lijnen gerubriceerd.

Inleidend

Het hof herhaalt op deze plaats wat het ter terechtzitting van 19 juli jl. in alle zaken heeft overwogen:

“Verzoeken en het karakter van het hoger beroep: voortbouwend

Waar het gaat om de vraag of de door het hof aan te leggen maatstaf bij de beoordeling van de gedane verzoeken de aanwezigheid van noodzakelijkheid dan wel het verdedigingsbelang is, is van belang dat de wettelijke regeling in ogenschouw wordt genomen.

Voor zover de verzoeken een verhoor van personen als getuigen beogen, terwijl die personen al eerder ter terechtzitting of in het voorbereidende onderzoek zijn gehoord, waarbij de verdediging van de appellerende verdachte het ondervragingsrecht bij die gelegenheid heeft kunnen uitoefenen, heeft als uitgangspunt te gelden dat voor de toewijzing daarvan uit de onderbouwing van die verzoeken genoegzaam moet blijken waarom een herhaald verhoor noodzakelijk is.

In het geval waarin het hoger beroep door het Openbaar Ministerie is ingesteld bieden de toepasselijke wettelijke bepalingen in het bestek van de regeling van het voortbouwend appel, in het bijzonder artikel 414, eerste en tweede lid, Sv, geen afzonderlijke regeling. Voor de opgave van getuigen geldt in die situatie weliswaar de regeling van artikel 263 Sv, maar daaraan doet niet af dat het hof bij de beoordeling van verzoeken die zijn gedaan op de voet van artikel 414, tweede lid, Sv in verbinding met artikel 263, tweede en derde lid, Sv het karakter van het voortbouwend appel kan betrekken. Dit betekent dat in het geval waarin door de niet-appellerende verdachte wordt verzocht om de oproeping als getuigen van personen die eerder in het voorbereidende onderzoek of ter terechtzitting onder vorenweergegeven omstandigheden zijn gehoord, bij de beoordeling daarvan betrokken kan worden of genoegzaam is onderbouwd waarom die personen andermaal aan een getuigenverhoor onderworpen dienen te worden.

Voor zover de verzoeken strekken tot aanvulling van het dossier met schriftelijke bescheiden zullen die verzoeken worden beoordeeld aan de hand van de gebleken noodzaak daartoe.

Waar het gaat om – al dan niet naar aanleiding van een door of namens de verdachte te voeren verweer – door het hof te verrichten rechtmatigheidstoetsingen, stelt het hof vast dat door functionarissen van politie en justitie processen-verbaal zijn opgesteld, en onder meer door een officier van justitie als getuige ten overstaan van de rechter-commissaris in aanwezigheid van de verdediging (m.u.v. die van de verdachte S.R.) verklaringen zijn afgelegd.”

Waar het gaat om de betekenis die moet worden toegekend aan de inhoud van het procesdossier markeert het hof op deze plaats het in het strafvorderlijk stelsel besloten liggende uitgangspunt, dat neerkomt op rechterlijk vertrouwen in de behoorlijke invulling van de gehoudenheid tot informatieverstrekking door het Openbaar Ministerie. Het hof heeft daarover eerder in een andere zaak het volgende overwogen:  (Voetnoot 45)

“(…) Het hof stelt bij de beoordeling van de verzoeken bij wijze van uitgangspunt voorop dat de advocaat-generaal op grond van het bepaalde in artikel 149a van het Wetboek van Strafvordering verantwoordelijk is voor de samenstelling van de processtukken. Op grond van het relevantiecriterium behoren tot die processtukken alle stukken die redelijkerwijs van belang kunnen zijn voor enige door het hof in de strafzaken van de verdachten te geven beslissing, zowel in ontlastende als in belastende zin. Het voorgaande neemt niet weg dat de rechter hetzij ambtshalve, hetzij op verzoek van de verdediging dan wel op vordering van het openbaar ministerie alsnog de toevoeging aan het dossier van bepaalde stukken kan gelasten.

De vraag of stukken aan het relevantiecriterium voldoen hangt telkens af van hun concrete inhoud en betekenis voor de desbetreffende strafzaak.

Gelet op de hiervoor genoemde wettelijke verantwoordelijkheid van het openbaar ministerie voor de samenstelling van het procesdossier gaat het hof, behoudens aanwijzingen voor het tegendeel, ervan uit dat zowel de officier van justitie in eerste aanleg als de advocaat-generaal in hoger beroep dienovereenkomstig hebben gehandeld.

Het hof stelt vervolgens vast dat een omvangrijk procesdossier tot stand is gekomen, dat herhaald is aangevuld met processen-verbaal, opgemaakt op ambtseed of -belofte, ook naar aanleiding van door de verdediging opgeworpen vragen die gedurende de behandeling van de zaak in eerste aanleg naar voren zijn gekomen.(…)”

Het hof voegt daaraan nog het volgende toe. Waar met verzoeken door de verdediging is beoogd nader feitelijk materiaal te vergaren dat kan bijdragen aan het kunnen voeren van rechtmatigheidsverweren is het volgende van belang.

Aan de verdachte en zijn verdediging komt het aan het EVRM ontleende en vanzelfsprekende recht toe zijn verdediging te kunnen voeren: “adequate facilities for the preparation of his defence” (zie ook 2.2.4 Beoordelingsmaatstaf). Daartoe dient in het concrete geval toereikend materiaal te worden aangeboden op basis waarvan die rechtmatigheidsverweren kunnen worden gevoerd, waarop de rechter de gegrondheid daarvan heeft te onderzoeken en te beslissen.

Als gezegd is de officier van justitie op grond van artikel 149a, eerste lid, Sv tijdens het opsporingsonderzoek verantwoordelijk voor de samenstelling van de processtukken in het dossier. Het onderhavige dossier is omvangrijk, en is tijdens de loop van het geding in eerste aanleg aangevuld met stukken, veelal voorzien van een daarop door de officier van justitie gegeven toelichting. Het onverhoopte geval kan zich voordoen dat redelijke aanknopingspunten bestaan voor de indruk dat het Openbaar Ministerie heeft verzuimd een behoorlijke invulling en uitvoering te geven aan de even bedoelde gehoudenheid tot informatieverstrekking. In de regel levert een dergelijk verzuim niet alleen een deuk op in het rechterlijk vertrouwen, welk vertrouwen, zoals gezegd, als uitgangspunt van het strafvorderlijk stelsel heeft te gelden, maar kan dat een aanleiding vormen voor het gelasten van nader onderzoek, het aanvullen van het dossier met bescheiden, of het horen van getuigen.

Waar het gaat om tijdens het voorbereidend onderzoek toegepaste bevoegdheden wordt daarover verantwoording afgelegd door de functionaris die de bevoegdheid heeft toegepast althans door de functionaris onder wiens gezag of verantwoordelijkheid zulks is geschied. De wijze waarop die verantwoording wordt afgelegd geschiedt in de regel door het opmaken van processen-verbaal, die door het Openbaar Ministerie vanwege de relevantie daarvan aan de stukken van het dossier worden toegevoegd. En in het voorkomende geval aanvullend, doordat die functionaris nader proces-verbaal opmaakt of als getuige ten overstaan van de rechter daarover een verklaring aflegt, na daartoe te zijn opgeroepen door het Openbaar Ministerie, ambtshalve bepaald door de rechter, of op verzoek van de verdediging. In bijzondere gevallen worden (ook) nog andere bronnen aangeboord, die kunnen bijdragen aan de waarheidsvinding met het oog op een te verrichten rechtmatigheidstoetsing van toegepaste bevoegdheden, zoals de burger die uit eigen wetenschap kan verklaren over de (wijze van) toepassing van een bevoegdheid. Dat bijzondere geval doet zich bijvoorbeeld voor wanneer op de (nadere) informatieverstrekking door of gegeven onder het gezag van het Openbaar Ministerie, of een gehouden getuigenverhoor niet (zonder meer) kan worden vertrouwd of anderszins niet genoegzaam is.

Beoordeling hof

Het hof herhaalt op deze plaats wat het ter terechtzitting van 19 juli jl. in alle zaken – behoudens die tegen N.B. – heeft overwogen en beslist:

“N.B. als getuige

Het hof heeft kennisgenomen van het in de regiebrief (onder 2) in het vat van verzoek gegoten voornemen van de advocaat-generaal om gebruik te maken van de eigen bevoegdheid tot oproeping van N.B. met het oog op zijn verhoor als getuige in alle onder de noemer Marengo bij het hof aanhangige strafzaken (vanzelfsprekend met uitzondering van de zaak tegen hemzelf). Het hof verstaat dat de advocaat-generaal ter agendering van de verhoren te zijner tijd nadere voorstellen aan het hof zal doen. De verdachten die om zijn verhoor hebben verzocht — hebben gelet op dat voornemen geen belang bij bespreking van en beslissing op de tot zijn verhoor strekkende verzoeken.

Gelet op de inhoud van het dossier en wat ter terechtzitting in eerste aanleg is verhandeld en voorgevallen lijkt een eerste duiding van de onderwerpen en kwesties goed te kunnen worden gemaakt. Het hof nodigt de advocaat-generaal en de verdediging in alle zaken uit om aan te geven waarover N.B. als getuige gehoord zou moeten worden, uiterlijk op 1 november 2024.”

De verdediging van M.R. en S.R. heeft verzocht om het verhoor van de TBG-officier van justitie (naam officier van justitie) als getuige. De verdediging in de zaken tegen N.B., A.B., Z.H., M.M., Mao R., Mario R. en R.T. heeft zich bij dit verzoek aangesloten. Deze officier van justitie, die betrokken is geweest bij de onderhandelingen omtrent en het sluiten van de overeenkomst met N.B. als bedoeld in artikel 226g Sv, is eerder (in 2020) als getuige gehoord. Weliswaar maken de processen-verbaal van die verhoren deel uit van dat dossier, de verdediging van S.R. heeft toentertijd niet het ondervragingsrecht kunnen uitoefenen, en dat gebrek leent zich voor herstel in hoger beroep. Daarom wijst het hof het in de zaak tegen S.R. gedane verzoek toe.

Gelet op achtereenvolgens die beslissing, de samenhang van de zaken, en het verloop van tijd, en op wat nadien in de gelijktijdig behandelde strafzaken is verricht en voorgevallen, acht het hof het aangewezen en aldus noodzakelijk dat het verhoor van deze getuige ook in alle (andere) zaken wordt gehouden, in zoverre andermaal.

Het hof bepaalt dat het verhoor van de TBG-officier van justitie niet ter terechtzitting doch door de raadsheer-commissaris zal worden gehouden. Het hof verwijst de zaak in verband met zijn verhoor naar de vaste raadsheer-commissaris, belast met de behandeling van strafzaken in dit gerechtshof. De stukken worden in handen gesteld van de vaste raadsheer-commissaris. Het hof verstaat dat aan dat het verhoor van deze getuige in zoverre een aanvullend karakter wordt toegekend, in aanmerking genomen wat door deze officier van justitie reeds ten overstaan van de rechter-commissaris als getuige is verklaard (op 9 en 15 januari 2020) en door hemzelf is geverbaliseerd (op 12 februari 2018 en op 17 juni 2021) en op schrift is gesteld (op 17 juni 2022).

De verdediging van M.R. en S.R. heeft verzocht om het verhoor van zeven verbalisanten als getuigen, kort gezegd over de gang van zaken met betrekking tot het afleggen van (kluis)verklaringen door de kroongetuige. Voorts heeft de verdediging in de zaken van deze verdachten verzocht – naar het hof het verzoek leest en begrijpt – dat het hof aan de advocaat-generaal opdraagt informatie te verstrekken over financiële afspraken die de Staat met de kroongetuige heeft gemaakt. Het hof wijst deze verzoeken af, wat het verzoek tot het verhoor als getuigen betreft, omdat het van oordeel is dat redelijkerwijs niet valt aan te nemen dat de verdachten daardoor in hun verdediging worden geschaad, en wat betreft het verzoek om informatieverstrekking over financiële afspraken, omdat de noodzaak daartoe, gelet op de inhoud van het dossier, niet is gebleken. Het hof betrekt bij dit oordeel wat het hiervoor inleidend heeft overwogen, als ook de overweging en beslissing die strekt tot het verhoor van de TBG-officier van justitie als getuige, dit laatste in samenhang bezien met wat door de gewezen raadsman van de kroongetuige als getuige ten overstaan van de rechter-commissaris is verklaard (op 9 november 2022).

De verdediging in de zaken tegen de verdachten Z.H., M.M., Mao R. en R.T. heeft zich bij (een of meer van) deze verzoeken aangesloten; ook in hun zaken wijst het hof deze verzoeken af, op dezelfde gronden.

De verdediging van M.R. en S.R. heeft verzocht om het verhoor van de rechter-commissaris als getuige, kort gezegd over de door die functionaris op de voet van artikel 226h, tweede lid, Sv verrichte rechtmatigheidstoetsing en het betrouwbaarheidsoordeel, zoals vastgelegd in zijn beschikking van 29 december 2017. Het hof wijst dit verzoek af, reeds omdat een verhoor van de rechter-commissaris als getuige over (de totstandkoming van) diens oordeel en beschikking op grond van de stelselvreemdheid daarvan niet in aanmerking komt.

De rechter-commissaris heeft tijdens het voorbereidend onderzoek op de voet van artikel 226h e.v. Sv de kroongetuige gehoord, de rechtmatigheid van de voorgenomen afspraak beoordeeld en zijn oordeel in een beschikking vastgelegd. Hem daarover als getuige bevragen, naar het hof de onderbouwing van het verzoek begrijpt, niet om van hem te vernemen wat hij heeft gezien of ondervonden, maar wel om hem nadere verantwoording te doen afleggen van een door hem in de zaak genomen beslissing, hem te brengen tot herbezinning en/of het verrichten van een informele hernieuwde toets, past niet in het systeem van strafvordering. Het is bij uitstek aan het hof als de zittingsrechter in hoger beroep om te beslissen op rechtmatigheidsverweren, ook als deze zich keren tegen de juistheid van het oordeel van de rechter-commissaris. De verdediging in de zaken tegen de verdachten Z.H. en R.T. heeft zich bij dit verzoek aangesloten; ook in hun zaken wijst het hof dit verzoek af, op dezelfde gronden.

De verdediging van M.R. en S.R. heeft verzocht om het verhoor als getuige van de toenmalige partner van N.B.. Het hof onderstreept dat de onderbouwing waarvan dit verzoek is voorzien in zeer algemene termen is gesteld. De verdediging wenst de partner van N.B. te horen over alle (in eerste aanleg) opgegeven onderwerpen, ook die de rechtbank heeft uitgezonderd, zonder evenwel die onderwerpen als zodanig te benoemen en te concretiseren. Naar het hof de onderbouwing van de verzoeken begrijpt dient het verhoor – dat thans met name lijkt te zijn ingegeven door de inhoud van de communicatie die de kroongetuige vanuit detentie met haar heeft onderhouden (via de ingevoerde iPhone en/of PGP-telefoon(s)) – te gaan over, kort gezegd:

a. de besprekingen/onderhandelingen met het Openbaar Ministerie in het kader van het verwerven van de status van kroongetuige;

b. de door de kroongetuige in detentie gebruikte telefoons;

c. de inhoud (duiding) van het met die telefoons gevoerde berichtenverkeer, en

d. de betrokkenheid van de kroongetuige bij het feitencomplex, zoals dat is onderzocht en verantwoord in het zaakdossier Roos/Doorn.

Het hof stelt vast dat bij de stukken in het dossier een proces-verbaal is gevoegd, waarin de toenmalige partner van de kroongetuige op 12 mei 2022 ten overstaan van de rechter-commissaris vragen heeft beantwoord over de onder b. en d. verwoorde onderwerpen. Het hof stelt voorts vast dat, anders dan de rechtbank had beslist, de verdediging (behoudens de verdediging van N.B.) niet de gelegenheid heeft gehad om daarover vragen te stellen aan deze getuige, terwijl de gang van zaken rondom dat door de rechtbank bevolen verhoor bepaald niet als rimpelloos kan worden getypeerd. Dit gebrek leent zich voor herstel in hoger beroep.

Het hof wijst dit verzoek in de zaken tegen M.R. en S.R. daarom beperkt toe, in zoverre dat het verhoor uitsluitend toeziet op wat door haar is gezien, gehoord of ondervonden met betrekking tot de hiervoor onder b. en d. verwoorde onderwerpen.

Voor zover het verzoek inhoudt om de toenmalige partner van N.B. ook over andere onderwerpen te horen, wijst het hof dat verzoek af, nu een voor toewijzing toereikende onderbouwing ontbreekt.

Een verhoor dat ook toeziet op het onder a. weergegeven onderwerp ligt niet in de rede, te minder omdat N.B. als getuige ter terechtzitting zal worden gehoord en het hof het verhoor van de TBG-officier van justitie als getuige heeft bevolen. Wat betreft een verhoor dat ook toeziet op het onder c. weergegeven onderwerp, verwijst het hof naar hetgeen hierna ten aanzien van het verzoek om familieleden van de kroongetuige als getuigen te horen, zal worden overwogen. Mede op grond van de onderbouwing waarvan het verzoek is voorzien, valt aldus redelijkerwijs niet in te zien dat de verdachten door de op de toewijzing van de verzoeken aangebrachte beperking in hun verdediging worden geschaad.

De verdediging in de zaken tegen de verdachten N.B., Z.H., Mao R. en R.T. heeft zich bij deze verzoeken aangesloten; ook in hun zaken wijst het hof dit verzoek toe, op dezelfde gronden en met dezelfde daarop aangebrachte beperkingen. Gelet op deze beslissingen tot toewijzing van dit verzoek en de samenhang van de zaken acht het hof het aangewezen en aldus noodzakelijk dat het verhoor van deze getuige ook in alle andere zaken wordt gehouden, ook in die zaken met dezelfde daarop aangebrachte beperkingen.

Het hof verwijst de zaken in verband met haar verhoor naar de vaste raadsheer-commissaris, belast met de behandeling van strafzaken in dit gerechtshof. De stukken worden in handen gesteld van de vaste raadsheer-commissaris. Gelet op wat ten aanzien van de persoon van deze getuige en haar relatie tot de kroongetuige kan worden verondersteld, en de daaraan mogelijk te relateren belangen van privacy en veiligheid wijst het hof de raadsheer-commissaris op de bevoegdheden die aan hem zijn toegekend in onder meer de artikelen 187b en 187d Sv, waarvan de toepassing kan bijdragen aan bescherming van die belangen.

Het hof geeft de raadsheer-commissaris voorts in overweging om voorafgaand aan het verhoor van de toenmalige partner van de kroongetuige, de bij dat verhoor betrokken partijen in de gelegenheid te stellen schriftelijk hun standpunt kenbaar te maken ten aanzien van het eventueel toekennen van een (familiair) verschoningsrecht aan deze getuige.

De verzoeken in de zaken tegen M.R. en S.R. die zien op het horen van – niet nader genoemde – familieleden van de kroongetuige zijn gericht op (de duiding van) berichtenverkeer dat op een door de kroongetuige in detentie gebruikt telefoontoestel is veiliggesteld. Dat berichtenverkeer bevindt zich bij de stukken in het dossier, terwijl een verhoor van N.B. als getuige in het verschiet ligt. Gelet daarop, en gehoord de onderbouwing van de verzoeken valt redelijkerwijs niet in te zien dat de verdachten bij het uitblijven van hun verhoren als getuigen in hun verdediging worden geschaad. Daarom wijst het hof deze verzoeken af.

De verdediging in de zaken tegen de verdachten Z.H., Mao R. en R.T. heeft zich bij deze verzoeken aangesloten. Ook in hun zaken wijst het hof deze verzoeken af, op dezelfde gronden.

De verdediging van M.R. heeft verzocht om het verhoor van getuige 3. Volgens de toelichting die op dit verzoek is gegeven kan getuige 3 verklaren over achtereenvolgens zijn persoonlijke contacten en ervaringen met de kroongetuige in het algemeen en in het bijzonder in het zaakdossier Roos/Doorn, de persoon van de kroongetuige en de relatie/vriendschap van de kroongetuige met de verdachte (M.R.).

Het hof herhaalt op deze plaats dat niet (de appreciatie van) de persoon van de kroongetuige centraal staat, doch wel de betrouwbaarheid van zijn verklaringen. De door de verdediging geduide onderwerpen (zoals hiervoor weergegeven) liggen, afgezien van (kort gezegd) de contacten en ervaringen in het zaakdossier Roos/Doorn, in een te ver verwijderd verband van de door het hof in deze strafzaak te beantwoorden vragen. In zoverre wijst het hof het verzoek af, omdat redelijkerwijs niet valt aan te nemen dat daardoor de verdachte in zijn verdediging wordt geschaad.

Dit oordeel geldt echter niet voor wat deze getuige heeft gehoord of waargenomen over de feitelijke gang van zaken rondom de gebeurtenissen die in het zaakdossier Roos/Doorn en, mede gelet op de reactie van de advocaat-generaal, het zaakdossier Kreta zijn onderzocht en beschreven. In zoverre wijst het hof het verzoek toe op de hierna te melden wijze, en bepaalt het hof dat deze getuige ter terechtzitting zal worden gehoord.

Het hof acht het noodzakelijk dat het verhoor van deze getuige ook in na te noemen zaken plaatsvindt en beveelt daartoe ambtshalve de oproeping van deze getuige.

De zaken waarin en de zaakdossiers waarover de getuige wordt gehoord, zijn:

De verdediging van M.R. en S.R. (en die van Mao R. door het zoeken van aansluiting daarbij) heeft ter terechtzitting de advocaat-generaal geadresseerd en gevraagd of duidelijkheid kan worden verschaft over de omvang en inhoud van nader onderzoek naar eventuele betrokkenheid van de kroongetuige bij strafbare feiten, in brede zin. De advocaat-generaal heeft daarop in het algemeen gewezen op de omvang van de uit de met de kroongetuige gesloten overeenkomst voortvloeiende verklaringsverplichting van de kroongetuige. Waar het gaat om lopende onderzoeken waarbij de kroongetuige als verdachte is aangemerkt dan wel als zodanig is aangedragen, ook waar het gaat om het door de verdachte S.R. aan de kroongetuige gemaakte verwijt van betrokkenheid bij de verdwijning van een man (Hugo Charles) heeft de advocaat-generaal aangekondigd dat het hof daarover toetsbaar zal worden geïnformeerd. (Voetnoot 46) Het hof verstaat, dat de advocaat-generaal daarbij de nodige doortastendheid en voortvarendheid betracht, mede gehoord de verdediging van S.R. over het verloop van tijd sinds zijn ter terechtzitting gedane mededelingen, thans meer dan een jaar geleden. In zoverre ligt er geen verzoek voor waarop door het hof dient te worden beslist.

I. Verzoeken in verband met het onderzoek Amazone en Orinoco

In het verband van (mogelijke) betrokkenheid van de kroongetuige bij strafbare feiten heeft de verdediging van de verdachte M.R. verzocht om verstrekking van/inzage in de onderliggende stukken van het (opsporings)onderzoek Amazone (onderzoek naar aanleiding van een aanslag op M.R. in de nacht van 17 op 18 december 2017). Voorts wenst de verdediging de gelegenheid te krijgen tot het beluisteren van alle OVC-gesprekken, voor zover de verdachte tijdens zijn verblijf in het ziekenhuis daaraan heeft deelgenomen. Voorts dient getuige 4 over dit feitencomplex als getuige te worden gehoord.

Ook van het dossier Orinoco (onderzoek naar aanleiding van een schietincident op 24 december 2010) dienen de onderliggende stukken aan de verdediging van M.R. te worden verstrekt, althans dient de gelegenheid tot het hebben van inzage daarin te worden geboden.

Toewijzing van het verzoek dat op het dossier Orinoco betrekking heeft, draagt volgens de verdediging bij aan het kunnen betwisten van de rechtmatigheid van de met de kroongetuige gemaakte afspraak: is de sepotbeslissing begrijpelijk, of moet die beslissing worden gezien als gunst of ontoelaatbare toezegging?

Het hof stelt aan de hand van de stukken in het dossier ten aanzien van de chronologie vast, dat het schietincident zich op 24 december 2010 heeft voorgedaan, dat de op 27 december 2017 voorgenomen afspraak met de kroongetuige op 29 december 2017 tot stand is gekomen. De verdachte M.R. heeft over dit incident op 22 oktober 2019 verklaard, waarna een verhoor van de kroongetuige in dit kader heeft plaatsgevonden op 10 december 2019. De sepotbeslissing is eind 2022 genomen en de gronden waarop die beslissing is gestoeld zijn met de verdediging gedeeld. (Voetnoot 47) De verdenking die in het onderzoek Orinoco is onderzocht, komt niet voor op de inleidende dagvaarding van enige verdachte die thans door het hof onder de noemer Marengo wordt berecht. Bij die stand van zaken is voor de verdediging voldoende materiaal voorhanden om op basis daarvan standpunten in te nemen en verweer te kunnen voeren en valt de noodzaak tot toewijzing van dit verzoek niet in te zien.

Het onderzoek Amazone kan met het onderzoek Marengo in verband worden gebracht. De verdachte M.R. is slachtoffer geworden van in de nacht van 17 op 18 december 2017 op hem uitgeoefend vuurwapengeweld. Hij wijst de kroongetuige aan als degene die voor die aanslag verantwoordelijk moet worden gehouden.

De rechtbank heeft in het vonnis waarvan beroep overwogen dat enige relatie tussen de aanslag op M.R. en de feiten waarvoor de verdachten worden vervolgd – in de woorden van de rechtbank – niet ondenkbeeldig is. Het Openbaar Ministerie heeft tijdens de gedingfase in eerste aanleg aan de verdediging de gelegenheid geboden tot het hebben van inzage in twee mappen met daarin onderzoeksresultaten. Voorts is aan de verdediging de gelegenheid geboden tot het uitluisteren van OVC-gesprekken van M.R.. Die gelegenheden zijn door de verdediging in september 2021 benut.

De advocaat-generaal heeft gewezen op de inhoud van brieven van de officier van justitie, die leiding geeft aan het onderzoek Amazone. Daarin kan worden gelezen dat het opsporingsonderzoek geen ondersteuning heeft opgeleverd voor de door de verdediging veronderstelde betrokkenheid van de kroongetuige bij de schietpartij op M.R.. De advocaat-generaal heeft voorts meegedeeld dat de zaak inmiddels als cold case op de plank ligt, en dat indien uit nadere informatie toch blijkt van betrokkenheid van de kroongetuige het hof daarover wordt ingelicht.

Bij deze stand van zaken is het hof van oordeel dat voor de verdediging voldoende materiaal voorhanden is om op basis daarvan standpunten in te kunnen nemen en verweer te kunnen voeren. Het enkel door de verdediging opwerpen van vragen en de veronderstelling dat thans geen strafvorderlijk belang zich meer verzet tegen verstrekking van/inzage in het gehele dossier brengt niet de voor toewijzing nodige noodzaak mee, terwijl in het licht van de onderbouwing van de verzoeken redelijkerwijs niet valt in te zien dat de verdachte bij het uitblijven van het verhoor van getuige 4 in zijn verdediging wordt geschaad.

Het voorgaande voert tot de slotsom dat het hof de op Orinoco en Amazone betrekking hebbende verzoeken afwijst. De verdediging in de zaak tegen de verdachte R.T. heeft zich bij dit verzoek aangesloten; ook in zijn zaak wijst het hof deze verzoeken af, op dezelfde gronden.

Het verzoek van de verdediging van M.R. om de vader en de broer van de kroongetuige als getuigen te horen over betrokkenheid van de kroongetuige bij andere strafbare feiten wijst het hof af. Op grond van de onderbouwing waarvan de verzoeken zijn voorzien – onderwerpen die ver verwijderd zijn van de door het hof in de strafzaak te beantwoorden vragen – valt redelijkerwijs niet in te zien dat de verdachte bij het uitblijven van hun verhoren als getuigen in zijn verdediging wordt geschaad.

De verdediging in de zaak tegen de verdachte R.T. heeft zich bij deze verzoeken aangesloten; ook in zijn zaak wijst het hof deze verzoeken af, op dezelfde gronden.

De verdediging van M.R. en S.R. heeft verzocht om het verhoor als getuigen van twee zussen van N.B. die hebben meegewerkt aan een televisie documentaire, getiteld “Jacht op de Mocromafia”. Het hof acht voldoende aanknopingspunten aanwezig voor de veronderstelling dat de kroongetuige met die zussen heeft gesproken over de feiten die in het zaakdossier Roos/Doorn zijn beschreven en wijst daarom de gedane verzoeken in zoverre toe. Het hof is van oordeel dat voor zover de verzoeken inhouden om deze zussen ook over andere onderwerpen te horen, de verzoeken onvoldoende concreet zijn onderbouwd en toegelicht. Redelijkerwijs valt dan ook aan te nemen dat door het achterwege blijven van het verhoor van deze zussen over mogelijk andere onderwerpen, de verdachten niet in hun verdediging worden geschaad.

De verdediging in de zaken tegen de verdachten N.B. en R.T. heeft zich bij deze verzoeken aangesloten; ook in hun zaken wijst het hof deze verzoeken, op dezelfde gronden en met dezelfde clausulering toe.

Ook de verdediging in de zaak tegen Z.H. heeft zich aangesloten bij deze verzoeken. Gezien de door het hof aangebrachte clausulering bij de toewijzing van de verzoeken op het onderwerp van hun verhoor – alleen met betrekking tot de feiten in het zaakdossier Roos/Doorn – wijst het hof de verzoeken in de zaak Z.H. af. De verdachte Z.H. is immers geen verdachte in dat zaakdossier Roos/Doorn, zodat redelijkerwijs niet valt in te zien dat de verdachte bij het uitblijven van hun verhoren als getuigen in zijn verdediging wordt geschaad.

Gelet op de beslissing tot toewijzing van het verzoek in de zaken tegen M. en S.R. en de samenhang van de zaken acht het hof het aangewezen en aldus noodzakelijk dat de verhoren van deze getuigen ook in de zaken van de andere verdachten in het zaakdossier Roos/Doorn te weten Z.A. en A.B. wordt gehouden.

Het hof verwijst de zaak in verband met het verhoor van deze zussen naar de vaste raadsheer-commissaris, belast met de behandeling van strafzaken in dit gerechtshof. De stukken worden in handen gesteld van de vaste raadsheer-commissaris. Gelet op wat ten aanzien van de persoon van deze getuigen en hun relatie tot de kroongetuige kan worden verondersteld, en de daaraan mogelijk te relateren belangen van privacy en veiligheid wijst het hof de raadsheer-commissaris op de bevoegdheden die aan hem zijn toegekend in onder meer de artikelen 187b en 187d Sv, waarvan de toepassing kan bijdragen aan bescherming van die belangen.

De verdediging van M.R. en S.R. heeft verzocht om verstrekking van een gegevensdrager waarop de geluidsopnamen van de verhoren van de kroongetuige zijn vastgelegd.

Volgens de verdediging bestaat daarbij niet alleen een belang, maar heeft de verdediging daarop ook het recht. Blijkens de onderbouwing waarvan het verzoek is voorzien meent de verdediging dat kennisneming van (onderdelen van) de geluidsopnamen van de verhoren bijdraagt aan het kunnen beoordelen van de betrouwbaarheid van die verklaringen (en de daarvan opgemaakte processen-verbaal). De verdediging stelt dat niet wordt getwijfeld aan de betrouwbaarheid van de verslaglegging als zodanig, maar wil door het uitluisteren kunnen vaststellen of er ook nog anderszins relevante aspecten kunnen worden onderkend, zoals intonaties, pauzes en verzuchtingen.

Het hof stelt bij de beoordeling van dit verzoek voorop, dat het deze geluidsopnamen niet als processtukken aanmerkt. Daarom kan geen gehoudenheid tot de verstrekking van (een gegevensdrager met daarop) die geluidsopnamen worden aangenomen, nog daargelaten dat belangen van privacy en veiligheid aan die verstrekking in de weg kunnen staan.

Het hof stelt vervolgens vast, dat de kroongetuige herhaald als getuige is gehoord en de verdediging de gelegenheid heeft gehad én benut tot het stellen van vragen aan de kroongetuige. Een getuigenverhoor van de kroongetuige ter terechtzitting in hoger beroep ligt bovendien in het verschiet. Voorts verdient onderstreping dat de bij gelegenheid van de verhoren door de kroongetuige tijdens het voorbereidend onderzoek afgelegde verklaringen verbatim zijn vastgelegd, in vele honderden, zo niet duizenden pagina’s, de betrouwbaarheid van welke verslaglegging door de verdediging niet wordt betwist. Een dergelijke wijze van vastlegging biedt reeds op zichzelf beschouwd een vergaande mogelijkheid de inhoud van de verklaringen te kunnen waarderen. In zoverre is en wordt ruimschoots tegemoet gekomen aan het bieden van de gelegenheid aan de verdediging de betrouwbaarheid van de door de kroongetuige afgelegde verklaringen te kunnen beoordelen en in het voorkomende geval betwisten.

Op grond van het voorgaande wijst het hof het verzoek tot verstrekking af, omdat de noodzaak daartoe niet is gebleken. Het hof overweegt aanvullend als volgt.

Met dit (afgewezen) verzoek beoogt de verdediging vast te kunnen stellen, waar te nemen, dat wat niét door de kroongetuige is gezegd, maar mogelijk wél kan worden gehoord, zoals zijn intonatie, hapering of verzuchting, hetgeen naar de mening van de verdediging bijdraagt aan de beoordeling van de betrouwbaarheid van zijn verklaringen. Aan de verdediging moet worden toegegeven dat in het algemeen de toon de muziek (mede) maakt: zo bezien is de wens tot het kunnen uitluisteren van de verhoren niet geheel zonder grond, en kan op zichzelf enig belang van de verdediging daarbij worden verondersteld. Het zij echter herhaald dat de verhoren verbatim zijn uitgewerkt.

Het hof oordeelt daarom dat aan de verdediging de gelegenheid tot het uitluisteren in beginsel geboden dient te worden, doch binnen nader te bepalen grenzen. Die noodzaak tot begrenzing hangt samen met die zeer grote omvang van de door de kroongetuige afgelegde verklaringen en dito geluidsbestanden. Voorts vergt het uitluisteren van verklaringen waarvan onderdelen buiten de processen-verbaal zijn gelaten, althans in die processen-verbaal zijn gezwart een – naar het hof aanneemt: arbeidsintensieve – voorbewerking van die geluidsopnamen. Daarom mag, mede gelet op de algemene onderbouwing waarvan het verzoek is voorzien, van de verdediging worden verwacht dat met de nodige precisie nader wordt aangegeven van welke specifieke onderdelen van een of meer verklaringen de verdediging de daarmee corresponderende geluidsopnamen wenst uit te luisteren.

Het hof verstaat dat de advocaat-generaal in samenspraak met de verdediging een modus vindt waarmee op praktische en voortvarende wijze toereikend aan de wens van de verdediging wordt tegemoetgekomen, met inachtneming van wat hiervoor door het hof is overwogen. Gedacht kan worden aan het bieden van de gelegenheid tot uitluisteren op een politiebureau, van (delen van) geluidsopnamen waarvan de verdediging op voorhand aan de advocaat-generaal opgave heeft gedaan, onder gelijktijdige mededeling daarvan aan de griffier.

De verdediging in de zaken tegen de verdachten M.M., Mao R. en R.T. heeft zich bij het verzoek tot verstrekking van een gegevensdrager met daarop de geluidsbestanden aangesloten; ook in hun zaken wijst het hof dit verzoek af, op dezelfde gronden en verstaat dat ook in hun zaken de gelegenheid tot uitluisteren wordt geboden, op de wijze als hiervoor is weergegeven.

Dat de advocaat-generaal daarvoor een in de zaken samenhangende praktische werkwijze ontwikkelt ligt in de rede.

De verdediging van M.R. heeft verzocht om verstrekking van/inzage in de verslagen die zijn opgemaakt van met de latere kroongetuige gevoerde gesprekken (de oriënterende gesprekken). Kennisneming van de inhoud van die gesprekken kan bijdragen aan de beoordeling van de rechtmatigheid van de overeenkomst en van de betrouwbaarheid van de verklaringen van de kroongetuige en zijn intenties daarbij, aldus de verdediging.

Het hof wijst dit verzoek af nu de noodzaak daartoe niet is gebleken, en overweegt daartoe het volgende.

Bezien tegen de achtergrond van wat inleidend is overwogen over de wettelijke opdracht aan het Openbaar Ministerie waar het gaat om dossiervorming is klaarblijkelijk geoordeeld dat er bij gelegenheid van die oriënterende gesprekken geen, voor de verdachte ontlastende mededelingen zijn gedaan. Op vordering van de officier van justitie heeft de rechter-commissaris de voorgenomen afspraak met de kroongetuige op rechtmatigheid gemotiveerd getoetst, alsook een betrouwbaarheidsoordeel gegeven, in de betekenis van artikel 226h, derde lid, Sv. De officier van justitie heeft in zijn proces-verbaal (van 12 februari 2018) verslag gedaan van de contacten die hij gedurende de fase die aan de totstandkoming van de afspraak is voorafgegaan met de latere kroongetuige heeft onderhouden. De verdediging heeft de gelegenheid gehad en benut de officier van justitie als getuige te doen horen. Daarbij komt, dat het hof heeft bepaald dat de officier van justitie (andermaal) en N.B. als getuigen zullen worden gehoord.

De verdediging in de zaken tegen de verdachten Z.H. en Mao R. en R.T. heeft zich bij dit verzoek aangesloten; ook in hun zaken wijst het hof dit verzoek af, op dezelfde gronden.

De verdediging van M.M. heeft verzocht om de benoeming van een rechtspsycholoog als deskundige ter beoordeling van de bewijswaarde van de verklaringen van de kroongetuige. De deskundige mening van een rechtspsycholoog kan volgens de verdediging bijdragen aan het te zijner tijd kunnen voeren van betrouwbaarheidsverweren naar aanleiding van verklaringen die door de kroongetuige zijn afgelegd. Het hof wijst dit verzoek af, omdat redelijkerwijs valt aan te nemen dat de verdachte daardoor niet in de verdediging is geschaad. Het hof stelt voorop dat het oordeel over de met het oog op bewijsgebruik noodzakelijke betrouwbaarheid van getuigenverklaringen aan de rechter is voorbehouden. Het hof zal dat oordeel, indien het daaraan toekomt, bij gelegenheid kunnen vormen op grond van de stukken in het dossier, waaronder processen-verbaal van verhoor van deze getuige. Daarbij komt, dat het hof zich een indruk zal kunnen vormen van de getuige en de door hem ter terechtzitting af te leggen verklaring. Voorshands moet worden aangenomen dat de verdediging te zijner tijd op grond van de inhoud van het alsdan gevormde dossier toereikend in staat zal zijn uiteen te zetten dat en waarom door die getuige afgelegde verklaringen vanwege de onbetrouwbaarheid daarvan niet voor bewijsgebruik in aanmerking dienen te komen.

De verdediging van de hierna te noemen verdachten heeft verzoeken gedaan die zien op informatieverstrekking over de persoon(lijkheid) van de kroongetuige. Naar het hof de verdediging begrijpt draagt die informatie voor de verdediging bij aan het kunnen voeren van verweren en voor de rechter aan het kunnen vellen van betrouwbaarheidsoordelen. Het is de verdediging daarbij te doen om:

Naar verwachting zal het hof zich te zijner tijd een betrouwbaarheidsoordeel moeten vormen, niét over de persoon van de kroongetuige, doch wél over de door hem afgelegde verklaringen, ook ter terechtzitting van het hof. In de regel vormt de rechter dat oordeel op grond van de inhoud van het dossier, en op al hetgeen ter terechtzitting is voorgevallen, verklaard en is verricht. Waar het gaat om de bewijswaardering van de verklaringen van een getuige draagt, zoals hiervoor reeds is overwogen, de indruk die de rechter van de getuige bij gelegenheid van het afleggen van diens verklaring verkrijgt aan die oordeelsvorming bij. Het onderhavige geval, waarin naar redelijke verwachting het Openbaar Ministerie in hoger beroep bewijsbetekenis toekent aan de verklaringen van de kroongetuige, vormt op die regel geen uitzondering. Daarbij komt, dat de wetgever in het geval van bewijsgebruik van verklaringen van de kroongetuige op de voet van artikel 360, tweede lid Sv een bijzondere motivering verlangt. Kortom en andermaal: de waardering van de betrouwbaarheid van verklaringen staat centraal, en niet die van zijn persoon(lijkheid).

In wat door de verdediging naar voren is gebracht ziet het hof geen grond om niettemin de noodzaak tot beschikbaarstelling van de gevraagde informatie aan te nemen, ook indien veronderstellenderwijs ervan wordt uitgegaan dat die voorhanden is. Wat betreft het verzochte horen van de voormalig raadsman en getuige 5 is het hof van oordeel dat redelijkerwijs niet is in te zien dat de verdachte bij het uitblijven van hun verhoren als getuigen in zijn verdediging wordt geschaad.

Daarom wijst het hof deze verzoeken af, die zijn gedaan in de zaken van Z.H., M.R., S.R., Mao R. en R.T..

De advocaat-generaal heeft zich tegen toewijzing van dit verzoek verzet. Daartoe is aangevoerd dat de verbalisant om wiens verhoor is verzocht de vragen van de verdediging bij proces-verbaal van 12 juni 2024 heeft beantwoord.

Het hof stelt vast dat dit proces-verbaal door de advocaat-generaal is overgelegd en aan het dossier is toegevoegd. Het enkele door de verdediging opgeworpen bezwaar, erop neerkomend dat de door de advocaat-generaal in dezen betrachte voortvarendheid afbreuk doet aan de onbevangenheid van deze verbalisant in het geval van zijn verhoor als getuige, is voor toewijzing van het verzoek ontoereikend. Indien en voor zover er bij de verdediging nog vragen leven die voor beantwoording in aanmerking komen, kunnen die vragen in beginsel bij aanvullend proces-verbaal worden beantwoord. Het hof verstaat dat nadere vragen van de verdediging door tussenkomst van de advocaat-generaal aan deze verbalisant ter beantwoording bij proces-verbaal worden voorgelegd. Aldus valt redelijkerwijs niet in te zien dat de verdachten bij het uitblijven van het horen van deze verbalisant als getuige in hun verdediging worden geschaad. Daarom wijst het hof dit verzoek af.

Voorts wenst de verdediging in de zaken tegen M.R. en S.R. de verstrekking van een gegevensdrager met daarop alle (chat)gesprekken en andere gegevens die zijn veiliggesteld vanaf de door N.B. in detentie gebruikte iPhone 5. De verdediging in de zaak tegen de verdachte N.B. heeft zich bij dit verzoek aangesloten.

De advocaat-generaal heeft te kennen gegeven dat aan dit verzoek, voor zover machtigingen van de rechter-commissaris tot onthouding zich daartegen niet verzetten, gehoor zal worden geven. Volgens mededeling van de advocaat-generaal is gebleken dat perikelen op het gebied van software en hardware aan de voortvarende effectuering daarvan in de weg hebben gestaan, maar naar verwachting van de advocaat-generaal zal die gegevensdrager op afzienbare termijn beschikbaar komen. Gehoord de advocaat-generaal verstaat het hof dat er thans geen verzoek voorligt waarop het hof heeft te beslissen.

Gehoord de advocaat-generaal verstaat het hof dat er thans geen verzoek voorligt waarop het hof heeft te beslissen.

Het verzoek

Het door het hof op 19 juli jl. afgewezen verzoek tot – zoals de verdediging het thans noemt – ‘herbeoordeling onthouding stukken uit het BOB-dossier, meer in het bijzonder informatie c.q. gegevens uit de iPhone 5 van de kroongetuige’ is door de verdediging van S.R. herhaald gedaan.

De verdediging wijst er daarbij op dat er in de loop der tijd – sinds de beslissingen tot onthouding van (delen van) stukken door de rechter-commissaris – allerlei ontwikkelingen zijn geweest en dat het hof zich daarvan onvoldoende rekenschap heeft gegeven.

De verdediging heeft in dit verband aangevoerd dat er veel informatie gedurende het strafgeding in eerste aanleg beschikbaar is gekomen over de rol en positie van de kroongetuige en de waarde van de door hem afgelegde verklaringen. Ten tijde van de beoordeling door de rechter-commissaris was niet bekend dat de kroongetuige vanuit detentie met meerdere communicatiemiddelen contact heeft gehad met de buitenwereld en relevante informatie heeft gedeeld. Thans kan in volle omvang beoordeeld worden in hoeverre de onthouden informatie relevant kan zijn voor het voeren van enig verweer. Als niet aan het verzoek tot herbeoordeling van de noodzaak tot het onthouden van stukken wordt overgegaan is dit in strijd met het beginsel van equality of arms aangezien de verdediging op achterstand blijft staan.

De verdediging heeft voorts benadrukt dat tijdsverloop met zich kan brengen dat een eerder aanwezig opsporingsbelang niet meer aanwezig is dan wel inmiddels onvoldoende zwaarwegend is ten opzichte van de onthouding van stukken. De verdediging heeft haar belang bij kennisneming onderbouwd met de stelling dat “zij wenst immers te weten welke informatie er gedurende het opsporingsonderzoek is verzameld en welke informatie voor de verdediging van belang kan zijn ter weerlegging van de beschuldigingen en ter onderbouwing van de te voeren verweren”.

Standpunt Openbaar Ministerie

De advocaat-generaal heeft, in zijn reactie van 16 september jl. op de verzoeken gedaan in de regieronde van september / oktober 2024, gewezen op wat eerder in de regiebrief van 17 juni jl. naar voren is gebracht, in reactie op het eerder gedane, gelijkluidende verzoek. Daarnaast heeft de advocaat-generaal ten aanzien van de permanente onthoudingen in paragraaf 2.1.7 van zijn reactie van 16 september jl. medegedeeld, in contact te zijn getreden met collega’s in de eerste lijn met de vraag of de eerder aangevoerde zwaarwegende opsporingsbelangen nog actueel zijn, en aangegeven dat de uitwisseling daarover nog niet is afgerond.

Beoordeling hof

Het hof ziet in hetgeen de verdediging naar voren heeft gebracht geen aanleiding het verzoek thans anders te beoordelen dan eerder op 19 juli jl. is beslist en overwogen. Het hof verwijst allereerst naar die overwegingen en die beslissing, waarbij het hof opmerkt dat onderscheid is gemaakt tussen (kort gezegd) de onthoudingen die zien op de iPhone 5 van de kroongetuige en de onthoudingen die zien op de BOB-dossiers van de verdachte. In aanvulling daarop overweegt het hof nog het volgende.

De verdediging wijst in algemene zin – ter onderbouwing dat tijdsverloop een tot herbeoordeling nopende factor is – op informatie die gedurende het strafgeding in eerste aanleg beschikbaar is gekomen over de rol en positie van de kroongetuige en de waarde van de door hem afgelegde verklaringen. Voorts benoemt de verdediging de omstandigheid dat de kroongetuige vanuit detentie middels communicatiemiddelen contact had met de buitenwereld en relevante informatie heeft gedeeld.

De verdediging heeft het echter niet concreter gemaakt. Meer in het bijzonder is niet benoemd welke invloed deze door haar benoemde omstandigheden hebben op de beoordeling van de gronden die ten grondslag liggen aan de beslissingen van de rechter-commissaris tot het onthouden van stukken.

Zo is ten aanzien van de onthoudingsgrond dat de getuige (en zijn omgeving) door kennisneming van de stukken ernstige overlast zal ondervinden, op voorhand niet goed voorstelbaar dat de genoemde omstandigheden een doorslaggevende invloed zouden kunnen hebben op de (her)beoordeling die een rechter-commissaris (of raadsheer-commissaris) zou maken.

Datzelfde geldt voor de onthoudingsgrond ‘zwaarwegend opsporingsbelang’ voor zover dat belang is gelegen in de inzet en/of effectiviteit van getuigenbeschermingsmaatregelen.

Overigens kan dit anders liggen wat betreft de onthoudingsgrond ‘zwaarwegend opsporingsbelang’; door tijdsverloop zou dit belang in een ander licht kunnen komen te staan. De advocaat-generaal heeft hier ook oog voor en heeft medegedeeld op dit punt in overleg te zijn met collega’s uit de eerste lijn. Deze uitwisseling binnen het Openbaar Ministerie is nog niet afgerond.. Het hof verstaat, dat de advocaat-generaal het hof en de verdediging periodiek inlicht over de uitkomsten van die uitwisseling, waarbij het hof in elk geval als momenten markeert: voorafgaand aan de getuigenverhoren bij de raadsheer-commissaris, het verhoor ter terechtzitting van de kroongetuige en de (verdere) feitenbehandeling door het hof. Het hof rekent die uitwisseling en informatievoorziening tot de taak van de advocaat-generaal, ook in het licht van de strafvorderlijke gehoudenheid van het Openbaar Ministerie al datgene aan de stukken van het dossier toe te voegen dat relevant kan zijn voor de door het hof in de strafzaak te geven beslissingen en/of redelijkerwijs ontlastend is voor de verdachte.

Tot slot overweegt het hof dat met het uiten van de wens “te weten welke informatie er gedurende het opsporingsonderzoek is verzameld en welke informatie voor de verdediging van belang kan zijn ter weerlegging van de beschuldigingen en ter onderbouwing van de te voeren verweren” een verdedigingsbelang niet toereikend is onderbouwd, in de zin dat de noodzaak tot herbeoordeling moet worden aangenomen. In dit verband wijst het hof (opnieuw) op het gegeven dat de rechter-commissaris telkens heeft overwogen dat de onthouden stukken geen enkele relevantie hebben voor in de strafzaak door de rechter te nemen beslissingen.

Het hof wijst het (herhaalde) verzoek dan ook af, omdat de noodzaak tot een nieuwe beoordeling van de noodzaak tot het onthouden van stukken niet is gebleken.

Het verzoek

De verdediging van S.R. heeft de – door het hof op 19 juli jl. afgewezen – verzoeken tot voeging van stukken en het horen van verschillende getuigen in verband met “onterechte oplegging levenslange gevangenisstraf” – voorwaarden uitlevering vanuit Colombia herhaald gedaan.

Standpunt Openbaar Ministerie

De advocaat-generaal heeft vanwege dat aspect van herhaling ervan afgezien een nader standpunt in te nemen. Volstaan is met verwijzing naar wat door de advocaat-generaal in zijn regiebrief van 17 juni jl. naar voren is gebracht, in reactie op de eerder gedane, gelijkluidende verzoeken.

Beoordeling hof

Gelet op de onderbouwing waarvan die herhaald gedane verzoeken zijn voorzien stelt het hof het volgende voorop.

In de internationale rechtsorde (volkenrecht) en dus ook in het internationale rechtshulpverkeer gelden de beginselen van soevereiniteit en vertrouwen.

Het beginsel van soevereiniteit is een centraal begrip in het volkenrecht. Het houdt, kort gezegd, in dat iedere zelfstandige staat de exclusieve rechtsmacht heeft op zijn grondgebied en voorts dat andere staten zich onthouden van activiteiten die bemoeienis inhouden met die exclusieve rechtsmacht.

Huiselijk gezegd: de Nederlandse autoriteiten bemoeien zich niet met de rechtsgang in een andere staat, maar andersom dient een buitenlandse staat zich evenmin te bemoeien met de Nederlandse rechtsgang.

Niet verrassend is daarom dat de Colombiaanse autoriteiten bij de beantwoording van de vragen van de rechtbank impliciet wijzen op dat beginsel van soevereiniteit, waar zij met zoveel woorden mededelen dat de Colombiaanse staat zich niet mengt in de berechting, noch in de straftoemeting, van een Nederlandse staatsburger overeenkomstig zijn eigen rechtssysteem. Aantekening verdient daarbij dat S.R. niet (ook) de nationaliteit van Colombia bezit.

Het beginsel van vertrouwen houdt in dat staten die een (op een verdrag gebaseerde) rechtshulprelatie onderhouden vertrouwen hebben in elkaars rechtspleging.

De beginselen van soevereiniteit en vertrouwen behelzen ook, dat van de juistheid van antwoorden van de buitenlandse autoriteiten op (nadere) vragen inzake verleende rechtshulp in beginsel moet worden uitgegaan. Een verdergaand onderzoek naar de interne rechtsgang en juridische duiding van beslissingen binnen een andere soevereine staat, verdraagt zich als uitgangspunt niet met de werkelijkheid van de internationale rechtsorde en de daarin geldende beginselen.

Tegen deze achtergrond bezien gaat het niet aan – wegens strijdigheid met de internationale rechtsorde – om als Nederlandse staat – bij monde van het hof – functionarissen werkzaam voor de Colombiaanse staat en anderen te doen horen als getuigen over een door de Colombiaanse autoriteiten genomen – en op schrift gestelde en toegelichte (zie hierna) – beslissing tot uitlevering van de verdachte. Hetzelfde geldt voor de door de verdediging verzochte verstrekking dan wel inzage in de communicatie die tussen Colombia en Nederland heeft plaatsgehad.

In voorkomend geval dat de beantwoording van voorgelegde vragen door de buitenlandse autoriteiten niet duidelijk is, kan er aanleiding zijn om een en ander voor te leggen aan de buitenlandse autoriteiten. De rechtbank heeft dit onder ogen gezien en (opnieuw) vragen voorgelegd aan de Colombiaanse autoriteiten. De Colombiaanse autoriteiten hebben daarop geantwoord met, zoals het hof op 19 juli jl. overwoog, eenzelfde ondubbelzinnigheid als waarmee de rechtbank de vragen had geformuleerd.

Meer in het bijzonder wijst het hof opnieuw op het gegeven dat viermaal aan de Colombiaanse autoriteiten vragen zijn voorgelegd. Laatstelijk heeft de rechtbank op 7 oktober 2022 in dit verband vragen voorgelegd aan de Colombiaanse autoriteiten. In het proces-verbaal van de terechtzitting van 19 juli jl. is in dit verband door het hof het volgende opgenomen:

“De rechtbank heeft op 7 oktober 2022 – ingegeven door een verzoek van de verdediging tot het in dit verband horen van getuigen en het doen toevoegen aan het dossier van correspondentie tussen Colombia en Nederland – opdracht gegeven aan het Openbaar Ministerie opnieuw aan de Colombiaanse autoriteiten vragen over de beslissing van 18 augustus 2021 voor te leggen. De volgende vragen zijn door de rechtbank geformuleerd:

“1. Hebben de Colombiaanse autoriteiten aan het Besluit tot uitlevering van 18 augustus 2021 (na hoger beroep bekrachtigd op 27 oktober 2021) de voorwaarde verbonden dat aan verdachte S.R. geen levenslange gevangenisstraf mag worden opgelegd?

2. In het geval het antwoord op de vorige vraag ‘nee’ is: Hoe verhoudt dit zich tot de in dit Besluit geciteerde overweging van 7 juli 2021 van de Hoge Raad, met de onder 4.1 opgesomde voorwaarden, en artikel 3 van dit Besluit?”

Een en ander – inclusief een beknopte weergave van de genoemde eerdere berichten van de Colombiaanse autoriteiten – is te vinden in de gepubliceerde beslissing van de rechtbank van 7 oktober 2022. (Voetnoot 48)

De Colombiaanse autoriteiten hebben bij brief van 3 januari 2023 op de door de rechtbank op 7 oktober 2022 geformuleerde vragen het volgende geantwoord: (Voetnoot 49)

“Met de meeste hoogachting schrijven wij u naar aanleiding van nota-verbaal BOGNL/2022/254 van 16 december 2022 van de ambassade, waarbij vragen van de rechterlijke autoriteiten worden overgebracht betreffende de voorwaarden voor uitlevering van staatsburger S.R., en meer specifiek de volgende vragen:

1. Hebben de Colombiaanse autoriteiten het besluit tot uitlevering van 18 augustus 2021 (bekrachtigd in beroep op 27 oktober 2021) gekoppeld aan de voorwaarde dat de verdachte, de heer S.R., niet tot levenslang wordt veroordeeld?

Antwoord: Wij wijzen in dit verband nogmaals op hetgeen gesteld werd in onze berichten MJD-OFI22-0004070 van 15 februari 2022 en MJD-OFI22-0023498 van 29 juni 2022, namelijk dat nu het een Nederlands staatsburger betreft die aan zijn eigen land wordt uitgeleverd, de Colombiaanse regering heeft verordend dat er geen enkele voorwaarde wordt gesteld aan de uitlevering van de heer S.R..

2. Indien het antwoord op de vorige vraag ontkennend luidt, hoe verhoudt zich dit

antwoord dan tot de voorwaarden beschreven in overweging 4.1 en artikel 3 van het besluit van het Hooggerechtshof van 7 Juli 2021?

De beschikking van de cassatiekamer voor strafzaken van het Hooggerechtshof dient als rechtsgrondslag voor het besluit van de Colombiaanse regering over de uitlevering.

Dit niettegenstaande is het de Colombiaanse regering die aan de uitlevering de voorwaarden kan stellen díe zij gepast acht.

In het onderhavige geval wees de cassatiekamer voor strafzaken de Colombiaanse regering in haar beschikking van 7 juli 2022 over de uitlevering van de heer S.R. op de verplichting om de uitlevering van de buitenlandse staatsburger afhankelijk te stellen van de voorwaarden voorzien in artikel 494 van Wet 906/2004 (overweging 4.1), waaronder de voorwaarde dat de betrokkene niet wordt veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf.

De Colombiaanse regering hield zich in Uitvoeringsbesluit nr. 177 van 18 augustus 2021, bekrachtigd bij Uitvoeringsbesluit nr. 238 van 27 oktober 2021, aan de rechtspraak van het Hooggerechtshof door te wijzen op dit aspect, maar stelde de uitlevering niet afhankelijk van de voorwaarde dat de betrokkene niet tot levenslang zal worden veroordeeld.

Zoals aangegeven in onze berichten MJD-OFI22-0004070 van 15 februari 2022 en MJD-OFI22-0023498 van 29 juni 2022, is het in gevallen waarin de Colombiaanse regering instemt met uitlevering van een buitenlands staatsburger aan zijn land van herkomst, zoals in het geval van de heer S.R., niet geëigend dat de Colombiaanse staat het Koninkrijk der Nederland verplicht tot toepassing van bepalingen uit de Colombiaanse grondwet, zoals het verbod tot oplegging van levenslange gevangenisstraf.

Wij wijzen er nogmaals op dat de Colombiaanse staat zich niet mengt in de berechting, noch in de straftoemeting van een Nederlands staatsburger overeenkomstig zijn eigen rechtssysteem.”

In het vonnis van de rechtbank is in paragraaf 8.3.2 ingegaan op het thema ‘uitlevering vanuit Colombia’ in relatie tot de mogelijkheid van oplegging van een levenslange gevangenisstraf.

De rechtbank heeft geoordeeld dat door de Colombiaanse autoriteiten géén voorwaarde is gesteld die maakt dat er een beletsel is om aan de verdachte een levenslange gevangenisstraf op te leggen. De rechtbank heeft deze straf ook opgelegd.”

Anders dan de verdediging thans stelt, is dus ook de tweede door de rechtbank geformuleerde vraag door de Colombiaanse autoriteiten ondubbelzinnig beantwoord. De Colombiaanse autoriteiten stellen zich gehouden te hebben aan de uitspraak van het Hooggerechtshof door op het aspect van de levenslange gevangenisstraf te wijzen, maar verbonden daaraan niet als voorwaarde dat de verdachte niet tot levenslang zal worden veroordeeld. Dat en waarom die voorwaarde niet door de Colombiaanse autoriteiten aan de uitlevering van de verdachte is verbonden is bij die beantwoording met zoveel woorden benoemd: de verdachte is een voor Colombia buitenlands staatsburger, die wordt uitgeleverd aan zijn land van herkomst (Nederland) en voorts de opvatting dat “ (…) de Colombiaanse staat zich niet mengt in de berechting, noch in de straftoemeting van een Nederlands staatburger overeenkomstig zijn eigen rechtssysteem”.

De feitelijke grondslag van de door de Colombiaanse autoriteiten gegeven beslissing tot uitlevering van de verdachte aan Nederland is door de beantwoording van de door de rechtbank gestelde vragen aan de Colombiaanse autoriteiten aldus duidelijk. Niet valt in te zien dat en waarom naar die grondslag nader onderzoek noodzakelijk is.

Daarbij zij ten overvloede opgemerkt dat bij nadere beschouwing de in Colombia gevolgde uitleveringsprocedure in grote lijnen – zoals ook de verdediging ter terechtzitting van 30 september 2024 heeft opgemerkt – overeenkomsten vertoont met de Nederlandse uitleveringsprocedure. Een rechterlijke instantie toetst de juridische toelaatbaarheid van de uitlevering, of aan de wettelijke voorwaarden voor de uitlevering is voldaan. De beslissing of vervolgens ook feitelijk tot uitlevering wordt overgegaan, is aan de minister. Het stellen van voorwaarden aan de uitlevering / bedingen van garanties is daarbij voorbehouden aan de minister.

Tot slot en andermaal ten overvloede moet worden benadrukt, dat een beoordeling van en beslissing op de voorliggende verzoeken – niet een juridische duiding behelst van hetgeen de verdediging omtrent het thema uitlevering en de mogelijkheid van oplegging van een levenslange gevangenisstraf bij gelegenheid mogelijk ten verwere wil aanvoeren.

Op grond van al het vorenstaande ziet het hof geen reden om terug te komen op de eerder genomen beslissingen tot afwijzing van hetgeen de verdediging heeft verzocht. Daarom wijst het hof de verzoeken opnieuw af, nu de noodzaak van het verzochte – verhoren van getuigen en het doen aanvullen van het dossier met nadere stukken – niet aan het hof is gebleken.

Bij brief van 1 september 2024 heeft de verdediging vier onderzoekswensen opgegeven, geformuleerd onder de letters B-E, welke wensen ter terechtzitting van 30 september 2024 formeel als verzoek aan het hof zijn voorgelegd, tenzij hieronder anders is vermeld. Het hof zal deze verzoeken afzonderlijk bespreken, waarbij het hof de volgorde van de verdediging hanteert.

Verzoek verdediging

De verdediging heeft verzocht om – naar het hof begrijpt: het Openbaar Ministerie op te dragen – nader onderzoek te (laten) verrichten, zo nodig via rechtshulpverzoeken, ter bevestiging van de stelling van de verdachte dat hij ná zijn aankomst in Suriname in februari 2016, in dat jaar (2016) niet meer in Nederland is geweest. Dit is met name van belang voor de beoordeling van het zaakdossier Kreta, waarin aan de hand van een (mogelijk onjuiste interpretatie van een) PGP-bericht van 24 mei 2016 lijkt te worden geconcludeerd dat de verdachte toen in Nederland was.

In reactie op het schriftelijk standpunt van het Openbaar Ministerie (zie hierna) heeft de verdediging ter terechtzitting van 30 september 2024 het volgende naar voren gebracht:

“Blijkens de gegevens uit Suriname betreffende de grensoverschrijdingen (…) heeft cliënt op 15 mei 2016 Suriname verlaten en is hij op 4 juni 2016 Suriname weer binnengekomen. De vluchtnummers van de vluchten waarmee dit verlaten en terugkeren heeft plaatsgehad zijn van vluchten naar en van Port of Spain in Trinidad en Tobago.

Cliënt is teruggegaan in zijn geheugen en herinnert zich toen naar Santa Cruz (Bolivia) te zijn gereisd. Tussen Suriname en die bestemmingen zijn geen rechtstreekse vluchten en behalve in Trinidad en Tobago meent cliënt zich te herinneren dat hij ook nog een tussenstop in Panama-stad heeft gehad en via die route dus uiteindelijk naar Santa Cruz de la sierra, Bolivia te zijn gevlogen. Hij heeft dezelfde weg terug afgelegd. Cliënt weet niet zeker of hij bij die overstappen door de douane is gegaan, waarschijnlijk niet. Behalve op de heenreis toen cliënt mogelijk een nacht in Trinidad en Tobago heeft geslapen. Wanneer dit het geval is geweest, moet sprake zijn van een grensoverschrijding en zou cliënt in een hotel naast het vliegveld hebben geslapen. Dan is cliënt pas de volgende dag (16 mei 2016) doorgereisd.”

Vervolgens heeft de verdediging – voor zover hier van belang – concrete vragen geformuleerd die middels rechtshulpverzoeken aan de autoriteiten van Trinidad en Tobago en Bolivia kunnen worden voorgelegd.

Standpunt Openbaar Ministerie

De advocaat-generaal heeft zich in eerste instantie op het standpunt gesteld dat het verzoek moet worden afgewezen. Zijn regiebrief van 16 september 2024 houdt daartoe het volgende in (pagina 17):

“In het verzoek staat niet welk onderzoek de verdediging precies voor ogen heeft. Nader onderzoek naar reisbewegingen kan hooguit worden uitgevoerd, als wordt aangegeven om welke reisbewegingen het zou moeten zijn gegaan. Los daarvan, het OM kan geen onderzoek verrichten waaruit de conclusie kan worden getrokken dat Mao R. in 2016 (na februari van dat jaar) niet meer in Nederland is geweest.”

In reactie op de nadere toelichting van de verdediging ter terechtzitting van 30 september 2024 heeft de advocaat-generaal op die zitting medegedeeld dat uit inzage in de Marengo-dataset aan hem is gebleken dat, zo begrijpt het hof, de gebruiker van het e-mailadres 5kvz633s@pgpsafe.net – dat is toegeschreven aan de verdachte – in de betreffende periode mogelijk in Panama en Santa Cruz is geweest. De advocaat-generaal heeft toegezegd dat hiervan door de politie aanvullend proces-verbaal zal worden opgemaakt, dat naar verwachting voorafgaand aan de nadere terechtzitting in december 2024 aan de verdediging en het hof zal worden verstrekt. Gelet hierop acht de advocaat-generaal het niet noodzakelijk dat middels rechtshulpverzoeken de door de verdediging geformuleerde vragen worden beantwoord.

Beoordeling hof

De verdediging heeft medegedeeld dat gelet op de nadere reactie van het Openbaar Ministerie en het daarin toegezegde aanvullend proces-verbaal geen beslissing van het hof nodig is. Het hof verstaat dat aldus geen verzoek aan het hof ter beslissing voorligt.

Verzoek verdediging

De verdediging heeft verzocht dat het Openbaar Ministerie het onderzoek aan de zogenoemde contactenlijsten (adressenboeken) van de PGP e-mailadressen, die kennelijk afkomstig zijn uit de aan Nederland overgedragen Ennetcom- respectievelijk PGPSafe-data, nader verantwoordt, waarbij zowel de (rechtmatigheid van de) verkrijging van die lijsten (boeken) als de werkwijze van het onderzoek wordt toegelicht. Daarnaast heeft de verdediging om inzage in deze contactenlijsten (adressenboeken) verzocht. Een en ander is van belang om de verdediging in staat te stellen de rechtmatigheid en de bewijswaarde van de onderzoeksresultaten te kunnen controleren en, zo nodig, effectief te kunnen betwisten.

Standpunt Openbaar Ministerie

De advocaat-generaal heeft in zijn regiebrief van 16 september 2024 ten aanzien van dit verzoek naar voren gebracht dat de verdediging eerder al een mondeling verzoek had gedaan, dat, naar nu blijkt, door het Openbaar Ministerie anders is opgevat dan door de verdediging was bedoeld; er is kennelijk sprake geweest van een misverstand.

Vervolgens heeft de advocaat-generaal op pagina’s 18-19 van de regiebrief, onder verwijzing naar bepaalde processtukken, tekst en uitleg gegeven, waarbij is opgemerkt:

“Voor zover het betreft gegevens uit de Ennetcom-data zal een excel-bestand met de contactenlijst worden bijgeplaatst op de laptop met de Marengo-dataset. Een nieuwe afspraak met de verdediging voor inzage zal worden gemaakt.”

Beoordeling hof

De verdediging heeft medegedeeld dat gelet op de reactie van het Openbaar Ministerie en in afwachting van de nadere inzage in de Marengo-dataset geen beslissing van het hof nodig is. Het hof verstaat dat aldus geen verzoek aan het hof ter beslissing voorligt.

Verzoek verdediging

De verdediging heeft – in aanvulling op de verzoeken met betrekking tot het onderwerp PGP-bewijs die hiervoor reeds zijn besproken – verzocht om ‘alle resultaten van Hansken die zich in het dossier van de verdachte bevinden’ (in ieder geval de in het dossier gevoegde PGP-berichten afkomstig van de servers van Ennetcom en PGPSafe) alsnog middels andere software te laten controleren, zoals is aangewezen in paragraaf 6. (“Kwaliteitsmaatregelen”) van de vakbijlage Hansken. (Voetnoot 50) Deze paragraaf houdt onder meer het volgende in:

“Hoewel bij het testen over het algemeen de belangrijkste fouten worden achterhaald, is het niet ondenkbaar dat in productie toch fouten optreden. Hierbij zijn twee soorten fouten te onderscheiden: resultaten kunnen onvolledig zijn en resultaten kunnen incorrect zijn. (…)

Gebruikers worden er, bijvoorbeeld tijdens de opleiding, op gewezen dat resultaten die van belang zijn voor het onderzoek altijd dienen te worden gecontroleerd met andere software. Hiervoor kunnen zij zich wenden tot een digitaal rechercheur. Dit is ook verstandig indien onduidelijkheid bestaat over de resultaten. Het NFI schrijft niet voor hoe over sporen moet worden geverbaliseerd, aangeraden wordt om dit zo veel mogelijk in samenwerking met een digitaal rechercheur te doen.”

Ter terechtzitting van 30 september 2024 heeft de verdediging in dit verband gewezen op de beslissing van het gerechtshof Amsterdam van 11 juli 2024 in de zaak met parketnummer 23-001475-18, (Voetnoot 51) waarin het hof het Openbaar Ministerie heeft opgedragen om na te gaan of de in de vakbijlage Hansken bedoelde controle met andere software heeft plaatsgevonden en, indien deze controle niet blijkt te hebben plaatsgevonden, deze controle alsnog te laten plaatsvinden.

Ter terechtzitting van 3 oktober 2024 heeft de verdediging in de zaken tegen A.B. en Mario R. zich bij dit verzoek aangesloten.

Standpunt Openbaar Ministerie

De advocaat-generaal heeft zich op het standpunt gesteld dat het verzoek moet worden afgewezen, aangezien hiertoe de noodzaak ontbreekt. Ter onderbouwing van dit standpunt heeft de advocaat-generaal verwezen naar de overwegingen van de rechtbank in haar beslissing op een soortgelijk verzoek van de verdediging, gedaan tijdens de regiezitting in eerste aanleg van 16 april 2021, (Voetnoot 52) welke overwegingen inhouden: (Voetnoot 53)

“49. Het Openbaar Ministerie heeft zich, onder verwijzing naar pagina 17 van zijn reactie van 5 maart 2021, op het standpunt gesteld dat het verzoek moet worden afgewezen. In die reactie van 5 maart 2021 heeft het de passage in de vakbijlage Hansken ‘dat resultaten die van belang zijn voor het onderzoek altijd dienen te worden gecontroleerd met andere software’ uitgelegd. Het heeft erop gewezen dat de vakbijlage controle achteraf bedoelt, namelijk bij het verbaliseren of op een andere wijze rapporteren van resultaten die van belang zijn voor het onderzoek. Het controleren van resultaten met verschillende forensische tools is een van de best practices in de forensische wereld. Tijdens de ontwikkeling van Hansken wordt de output voortdurend vergeleken met handmatige interpretatie of interpretatie door een ander programma. In het specifieke geval van e-mailcommunicatie in de Ennetcom- en PGP-safe- data in Hansken zijn de onderzoeksmethodes getest tijdens de ontwikkeling met referentie-experimenten en in die fase vergeleken met handmatige interpretatie. Daarnaast is geautomatiseerd voor alle berichten gecontroleerd of de informatie uit de e-mail-metadata consistent is met de PGP-metadata. Vanuit deze achtergrond ligt het niet voor de hand om alle berichten met de hand te onderzoeken of met een tweede forensische tool te onderzoeken. Maar als er gerede twijfel is gerezen over een specifiek e-mailbericht dan kan nader onderzoek worden gedaan, aldus het Openbaar Ministerie.

50. De rechtbank stelt vast dat het Openbaar Ministerie de door de verdediging aangehaalde passage uit de vakbijlage heeft uitgelegd. In het licht van die uitleg is onvoldoende onderbouwd waarom een algemeen onderzoek naar alle gebruikte berichten nodig is. Het verzoek wordt dan ook afgewezen.”

Ter terechtzitting van 30 september 2024 heeft de advocaat-generaal hieraan toegevoegd dat de inhoud van de vakbijlage Hansken geen recht is in de zin van artikel 79 RO. Naar de mening van de advocaat-generaal dient het verzoek van de verdediging om controle van de in het dossier gevoegde PGP-berichten middels andere software, te worden beoordeeld aan de hand van het noodzaakcriterium en is die noodzaak hiertoe niet gebleken.

Beoordeling hof

Het hof stelt, in navolging van de advocaat-generaal, voorop dat de inhoud van de vakbijlage Hansken geen recht is in de zin van artikel 79 RO. Het hof wijst in dit verband, ten overvloede, op het volgende.

Het NFI heeft op zijn website nader uiteengezet welke betekenis het in het algemeen aan zijn vakbijlagen toekent: (Voetnoot 54)

“Een vakbijlage is een algemene toelichting op het onderzoek en heeft een zuiver informatief karakter. (…)”

In paragraaf 1. (“De vakbijlage algemeen”) van de vakbijlage Hansken is bovendien het volgende aangegeven:

“Deze vakbijlage is ontwikkeld om als naslagwerk te dienen in een procesdossier. Deze vakbijlage dient als toelichting op de dienst en heeft een zuiver informatief karakter. De vakbijlage geeft weer hoe een onderzoek met behulp van Hansken in het algemeen plaatsvindt en welke aandachtspunten er bij een dergelijk onderzoek zijn.”

Het hof beoordeelt het verzoek aan de hand van de gebleken noodzaak daartoe, waarbij het hof – het zij herhaald – vanzelfsprekend het recht van de verdachte op een eerlijk proces, zoals neergelegd in artikel 6 EVRM, betrekt. Gelet op de inhoud van het dossier en in aanmerking genomen hetgeen het hof hiervoor ten aanzien van de verzoeken met betrekking tot het onderwerp PGP-bewijs heeft overwogen, is het hof van oordeel dat – bezien in het licht van de door de advocaat-generaal geciteerde overwegingen en beslissing van de rechtbank – onvoldoende is onderbouwd waarom het noodzakelijk is om ‘alle resultaten van Hansken die zich in het dossier van de verdachte bevinden’ alsnog middels andere software te controleren; behalve door het verwijzen naar die vakbijlage, die naar de aard daarvan informeert en de rechter niet bindt, heeft de verdediging die noodzaak niet geconcretiseerd. Die noodzaak is het hof evenmin ambtshalve gebleken en kan evenmin worden aangenomen op grond van enkel een beslissing van dit hof in een andere strafzaak. Met de huidige inhoud van het dossier moet de verdediging toereikend in staat worden geacht haar verweren op dit punt – in de kern: de betrouwbaarheid voor het bewijs van de in het dossier gevoegde PGP-berichten – te kunnen voeren. Het hof wijst het in die zaken gedane verzoek daarom af.

Verzoek verdediging

De verdediging heeft geconstateerd dat in het dossier en in de Marengo-dataset PGP-berichten voorkomen waarbij andere PGP-berichten worden doorgestuurd, terwijl die andere (dus doorgestuurde) berichten niet als zelfstandige berichten in de Marengo-dataset zijn terug te vinden. De verdediging heeft verzocht dat het Openbaar Ministerie toelicht (i.) of hier een verklaring voor is en (ii.) of inmiddels, wellicht door ontwikkeling van de techniek bij het NFI, aan de hand van de metadata van het doorstuurbericht of anderszins kan worden gecontroleerd of er aanpassingen zijn gedaan in het doorgezonden bericht ten opzichte van het originele bericht.

Voorts heeft de verdediging verzocht dat het Openbaar Ministerie toelicht (iii.) of de e-mailadressen van de originele berichten terug te vinden zijn in de metadata van de doorstuurberichten, omdat in die berichten niet de e-mailadressen zichtbaar zijn, maar – zo lijkt het volgens de verdediging – de (bij)namen van de verzender/ontvanger zoals die namen bij de betreffende verzender/ontvanger zijn opgeslagen.

Ter terechtzitting van 3 oktober 2024 heeft de verdediging in de zaken tegen A.B. en Mario R. zich bij dit verzoek aangesloten.

Standpunt Openbaar Ministerie

De advocaat-generaal heeft op pagina’s 20-21 van de regiebrief van 16 september 2024 een toelichting gegeven op het hiervoor onder (i.) vermelde punt. Ten aanzien van punt (ii.) heeft de advocaat-generaal vervolgens opgemerkt:

“Dat er aanpassingen zijn verricht in een doorstuurbericht betreft een theoretische mogelijkheid. Evenals de (…) eerder door de verdediging aangehaalde mogelijkheden van spoofing, hacking, bugs bij Ennetcom enz... Zoals hiervoor geconstateerd is er geen enkel concreet bericht door de verdediging benoemd, waar sprake zou zijn geweest van aanpassingen in een doorstuurbericht. Gelet hierop is volstrekt onvoldoende gemotiveerd waarom het noodzakelijk is via een deskundige van het NFI na te gaan of dit kan worden gecontroleerd. Het verzoek dient dan ook te worden afgewezen.”

Beoordeling hof

Het hof stelt vast dat de verdediging ter terechtzitting van 30 september 2024 naar aanleiding van de inhoud van het schriftelijk standpunt van het Openbaar Ministerie ten aanzien van punt (i.) geen nadere opmerkingen heeft gemaakt. Het hof gaat er dan ook van uit dat het Openbaar Ministerie de verzochte toelichting op dit punt afdoende heeft gegeven en dat in zoverre geen verzoek aan het hof ter beslissing voorligt.

Ten aanzien van punt (ii.) overweegt het hof het volgende. Het hof beoordeelt ook dit verzoek aan de hand van de gebleken noodzaak daartoe. Het hof is van oordeel dat de noodzaak van het verzochte niet is gebleken. Daarbij betrekt het hof dat de verdediging – aan wie volgens de advocaat-generaal meermalen is gezegd om concrete doorstuurberichten te benoemen waarin sprake zou zijn geweest van aanpassingen – ter terechtzitting van 30 september 2024, naast een algemene verwijzing naar een pleitnota in eerste aanleg, enkel heeft gewezen op doorstuurberichten waarbij de verzender de zogenoemde forward-regel lijkt te hebben gewist om aan de ontvanger niet kenbaar te maken van wie het oorspronkelijke bericht afkomstig is. Het gaat daarbij niet om een aanpassing in het bericht zelf. Het hof wijst dit in die zaken gedane verzoek af.

Ten aanzien van punt (iii.) heeft het hof bij gelegenheid van de beraadslaging in raadkamer vastgesteld dat de advocaat-generaal hierop niet heeft gereageerd. Het hof acht het – gezien de aard van het verzoek (het geven van een toelichting) – aangewezen dat de advocaat-generaal gevolg geeft aan het verzoek. Het hof wijst dit verzoek daarom toe en draagt de advocaat-generaal op – al dan niet door tussenkomst van de digitale recherche en/of het NFI – toe te lichten of de e-mailadressen van de originele berichten terug te vinden zijn in de metadata van de doorstuurberichten. Het hof gaat ervan uit dat deze toelichting voorafgaand aan de nadere terechtzitting in december 2024 aan de verdedigingen en het hof zal worden verstrekt.