Parket bij de Hoge Raad, civiel recht overig

Het cassatiemiddel, dat uit twee onderdelen bestaat, klaagt dat het hof ten onrechte art. 270 lid 5 Rv heeft toegepast.

Het hof heeft met toepassing van dat voorschrift het hoger beroep vervallen verklaard en daarbij onder meer het volgende overwogen:

Tussenvonnis

“2.1 Ingevolge artikel 271 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) en artikel 270 lid 5 Rv is de termijn voor de indiening van de memorie van grieven en de betaling van het griffierecht zes weken na de dag van indiening van de akte van hoger beroep. De akte van hoger beroep is ingediend op 30 september 2014, zodat de laatste dag voor indiening van de memorie van grieven en de betaling van het griffierecht was: 11 november 2014. De indiening van de memorie van grieven en de betaling van het griffierecht hebben echter pas plaatsgevonden op 13 november 2014.

Eindvonnis

“2.1 Bij tussenvonnis heeft het Hof [verzoeker] in de gelegenheid gesteld bij akte te reageren op het voorlopig oordeel van het Hof dat het hoger beroep op grond van art. 270 lid 5 Rv is vervallen omdat [verzoeker] niet tijdig het griffierecht heeft betaald. Bij akte heeft de gemachtigde van [verzoeker] erkend dat het griffierecht te laat, buiten de in artikel 270 Rv bedoelde termijn, is betaald. De gemachtigde van [verzoeker] heeft – kort samengevat – medegedeeld dat [verzoeker] niet over geld beschikte. Pas op 12 november 2014 was dat het geval.

Onderdeel 1a klaagt – samengevat – dat het hof heeft miskend dat het bepaalde in art. 270 lid 5 Rv niet (meer) kon worden toegepast wanneer het hof niet direct na het verstrijken van de termijn voor het indienen van de grieven en betaling van het griffierecht het hoger beroep vervallen heeft verklaard en er een inhoudelijke behandeling van de zaak heeft plaatsgevonden doordat Acqua c.s. de gelegenheid is geboden om een memorie van antwoord in te dienen en de zaak inhoudelijk bij pleidooi van 18 augustus 2015 is behandeld.

Deze klacht wordt gebaseerd op het betoog dat het doel van de regeling van art. 270 lid 5 Rv hetzelfde is als dat van het Nederlandse art. 127a Rv.

“Vindt binnen de voor indiening van de memorie gestelde termijn geen vooruitbetaling plaats van het door de griffier getaxeerde bedrag van de kosten van de aanzegging dat hoger beroep is ingesteld, van de betekening van de memorie en de daarbij overgelegde bescheiden, van de zegels die voor het bij artikel 283 bedoelde afschrift-vonnis van de hogere rechter moeten worden gebezigd en van het verschuldigde vast recht, dan vervalt het beroep en wordt de aantekening in het algemeen register doorgehaald. Desverlangd geschiedt de taxatie van het te betalen bedrag door de rechter”.

Voorts bepaalt art. 271 Rv:

“Bij of na de verklaring waarbij hoger beroep wordt ingesteld, maar in alle gevallen binnen zes weken na de dag van deze verklaring, is de appellant bevoegd een ondertekende memorie, houdende de middelen waarop het hoger beroep gegrond is, vergezeld van zodanige bescheiden als hij geraden oordeelt, over te leggen aan of in te dienen bij de griffier van het gerecht in eerste aanleg, die van de ontvangst in voege als voren aantekening houdt.”

“Voorts is het artikel, door het vervallen van de tweede volzin van het derde lid en invoeging van een nieuw vijfde lid, in overeenstemming gebracht met de praktijk. De bij het hof gegroeide praktijk is dat de kosten niet betaald worden - al gaat de tweede volzin van het huidige derde lid daar wel van uit - bij indiening van de akte van hoger beroep, maar pas bij de indiening van de memorie van grieven. Aan de opsomming der kosten is het vast recht toegevoegd. Vindt binnen de termijn voor de memorie van grieven geen betaling plaats, dan vervalt het beroep en wordt geen vonnis in hoger beroep gewezen. (onderstr. W-vG) Men kan ervoor kiezen wel te betalen, maar geen memorie van grieven in te dienen (zie artikel 271). In dat geval zal het Hof ambtshalve het bestreden vonnis beoordelen. (…)” (Voetnoot 6)

In de literatuur is erop gewezen dat door de hierboven onderstreepte passage uit de toelichting ten onrechte de suggestie wordt gewekt dat het vervallen verklaren van het hoger beroep geen voor beroep in cassatie vatbare einduitspraak oplevert, maar dat er slechts sprake zou zijn van een administratieve (rol)beslissing van het hof (Voetnoot 7). Die opvatting is m.i. juist. Een vervallenverklaring van het hoger beroep grijpt in in de rechten en belangen van de appellant en vormt derhalve een voor cassatie vatbaar vonnis, ook als deze zou zijn “verpakt” in een administratieve (rol)beslissing van het hof (Voetnoot 8).

M.i. dient de onderstreepte zinsnede aldus te worden geïnterpreteerd dat de wetgever daarmee slechts heeft bedoeld dat bij niet-tijdige betaling van het griffierecht door het hof geen vonnis wordt gewezen waarin het hoger beroep inhoudelijk wordt beoordeeld.

In de toelichting is niet vermeld op welk moment moet worden vastgesteld of het hoger beroep is vervallen. Het sinds 2005 geldende Procesreglement (Voetnoot 9) en de Handleiding griffierecht van 24 oktober 2013 (Voetnoot 10) , die van toepassing waren ten tijde van de betaling van het griffierecht op 13 november 2014 in de onderhavige zaak, bevatten evenmin nadere procedurele voorschriften ten aanzien van art. 270 lid 5 Rv.

Noch uit de toelichting van de wetgever noch uit andere door het hof bekend gemaakte regelingen volgt derhalve rechtstreeks dat de sanctie van art. 270 lid 5 Rv alleen maar onmiddellijk na het verstrijken van de betalingstermijn kan worden toegepast.

De tekst van art. 270 lid 5 Rv (“dan vervalt het beroep”) geeft m.i. inderdaad steun voor het oordeel van het hof dat het verval van het beroep van rechtswege plaatsvindt indien de betaling van het griffierecht niet binnen de daarvoor gestelde termijn heeft plaatsgevonden.

Dat brengt m.i. echter nog niet in zijn algemeenheid mee dat de sanctie van art. 270 lid 5 Rv nadien niet (meer) kan worden toegepast.

In het cassatieverzoekschrift wordt ter ondersteuning van het standpunt over het doel van art. 270 Rv (zie hiervoor onder 2.2) naar twee brieven van het hof van 8 juli 2009 en 19 april 2011 verwezen.

De brief van 8 juli 2009 is in cassatie niet overgelegd en is evenmin gepubliceerd. Op mijn verzoek heeft de griffie een afschrift van deze brief opgevraagd bij het hof, maar dit is tot op heden niet ontvangen.

In de literatuur wordt de brief echter geregeld aangehaald (Voetnoot 15). Over de inhoud daarvan is in de literatuur enkel vermeld dat het hof hierin heeft aangekondigd dat het art. 270 lid 5 Rv met ingang van 1 augustus 2009 strikter zal handhaven en voorts dat de brief vergezeld ging van een werkinstructie aan de griffies van de Gerechten in Eerste Aanleg.

In de toelichting op onderdeel 1a wordt voorts een parallel getrokken met de zaak die aan de orde was in het arrest van de Hoge Raad van 18 december 2015 (Voetnoot 17).

In dit arrest heeft de Hoge Raad bepaald dat de sanctie van art. 127a lid 2 van het Nederlands Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (ontslag van instantie van de gedaagde c.q. de geïntimeerde) niet meer kan worden toegepast in het geval dat de rechter een begin heeft gemaakt met de inhoudelijke behandeling van de zaak nadat de betalingstermijn is verstreken zonder dat het griffierecht is voldaan. Daartoe heeft de Hoge Raad overwogen dat art. 127a Rv ertoe strekt dat reeds bij aanvang van de procedure door de rechter wordt vastgesteld of de eiser, respectievelijk de appellant, het griffierecht tijdig heeft betaald en, zo nee, of hij een geslaagd beroep op de hardheidsclausule heeft gedaan dan wel in lid 2 voorziene sanctie moet worden toegepast. Hiermee wordt volgens de Hoge Raad voorkomen dat proceshandelingen worden verricht die achteraf bezien nodeloos blijken te zijn geweest. Met het oog op dat verloop bepaalt art. 127a lid 1 dat de rechter de zaak aanhoudt zolang de eiser/appellant het griffierecht niet heeft voldaan en de betalingstermijn nog loopt.

Het voorgaande neemt m.i. echter niet weg dat toepassing van art. 270 lid 5 Rv onder omstandigheden in strijd kan zijn met de eisen van een goede procesorde. Daarvan is m.i. onder meer sprake in geval van verwarringwekkende informatie van het gerecht omtrent het tijdstip van betaling.

Van strijd met de eisen van een goede procesorde kan m.i. daarnaast sprake zijn indien partijen erop mogen vertrouwen dat het hoger beroep aanhangig is en de tijd, moeite en kosten die zij hebben gestoken in het inhoudelijke partijdebat achteraf niet onnodig blijken te zijn geweest omdat het hoger beroep alsnog vervallen wordt verklaard vanwege niet-tijdige betaling van het griffierecht (Voetnoot 18).

In het onderhavige geval, waarin de betaling van het griffierecht (kort na het verstrijken van de betalingstermijn) heeft plaatsgevonden, heeft het hof nadien gelegenheid gegeven voor (schriftelijk) pleidooi en pas daarna – nadat het partijdebat was afgerond en vonnis was bepaald – geconstateerd dat het bij aanvang van de procedure geheven griffierecht niet-tijdig is betaald.

Onder dergelijke omstandigheden is er m.i. strijd met de eisen van een goede procesorde als het hoger beroep alsnog op de voet van art. 270 lid 5 Rv vervallen wordt verklaard.

Dit brengt mee dat onderdeel 1b m.i. terecht is voorgesteld.