Parket bij de Hoge Raad, civiel recht overig

In cassatie kan van de volgende feiten worden uitgegaan: (Voetnoot 2)

(i) Rabobank heeft in 2011 een consumptief krediet verstrekt aan [verzoeker] van € 70.000,-, waarop [verzoeker] maandelijks € 700,- moest aflossen. In datzelfde jaar heeft Aegon Hypotheken B.V. (hierna: Aegon) een hypothecaire lening verstrekt van ongeveer € 1.100.000,- in verband met de aankoop en verbouwing van een woning in [plaats] . Deze woning, een voormalige boerderij, was afkomstig uit de nalatenschap van wijlen de ouders van [verzoeker 1] .

(ii) [verzoeker 1] was vanaf 1999 statutair directeur van een internationaal opererend bedrijf in kantoorartikelen. Zijn arbeidsovereenkomst is per 1 augustus 2013 beëindigd. [verzoeker 1] , die toen 58 jaar oud was, had (inclusief bonussen) een inkomen van ongeveer € 350.000,- bruto per jaar. Aan [verzoeker 1] is bij de beëindiging een vergoeding van € 200.000,- bruto betaald.

(iii) [verzoeker 1] heeft geen ander werk kunnen vinden. Hij heeft een WW-uitkering ontvangen, die aanzienlijk lager was dan zijn laatstgenoten salaris. Vanaf 1 oktober 2016 ontving [verzoeker 1] een IOAW-uitkering. (Voetnoot 3) [verzoekster 2] had geen eigen inkomen.

(iv) Aegon heeft in januari 2018 de woning van [verzoeker] voor € 650.000,- verkocht met behulp van een door [verzoeker] afgegeven volmacht. Na afkoop van een aan Aegon verpand spaardepot resteerde een schuld aan Aegon van ruim € 250.000,-. De schuld van [verzoeker] aan Rabobank bedroeg toen ruim € 71.000,-.

(v) [verzoeker] heeft zich voor schuldhulpverlening gewend tot Bureau Benedictus. Dat bureau heeft vastgesteld dat de totale schuldenlast van [verzoeker] (inclusief de vorderingen van Aegon en Rabobank) ruim € 387.000,- bedroeg. Bureau Benedictus heeft namens [verzoeker] op 13 juni 2018 aan de concurrente schuldeisers een betaling van 9,07% van hun openstaande vorderingen tegen finale kwijting voorgesteld. Het bedrag dat beschikbaar was voor de schuldeisers was afkomstig van de afkoop van een verzekering en (voor een bedrag van € 10.757,-) van een zoon van [verzoeker] Volgens de toelichting op de schuldregeling zouden de schuldeisers bij acceptatie van de regeling meer ontvangen dan in de (fictieve) situatie dat [verzoeker] in de WSNP zou terechtkomen en dan een inkomen uit arbeid van € 2.700,- per maand zou hebben.

(vi) Rabobank heeft het voorstel geaccepteerd, de andere schuldeisers ook met uitzondering van Aegon. De rechtbank Noord-Nederland heeft vervolgens op verzoek van [verzoeker] bij beschikking van 18 september 2018 Aegon bevolen in te stemmen met de aangeboden schuldregeling (vgl. artikel 287a Fw). In deze beschikking overwoog de rechtbank onder meer dat [verzoeker] heeft aangevoerd dat het pensioen van [verzoeker 1] pas zal ingaan per 1 januari 2023 en dat tegen die tijd de reguliere looptijd van een eventuele WSNP al lang is verstreken.

Aegon heeft het door haar tegen de beschikking van de rechtbank ingestelde beroep op 23 november 2018 ingetrokken.

(vii) In december 2018 heeft [verzoeker 1] zijn pensioenfonds verzocht hem met ingang van 1 januari 2019 vroegpensioen toe te kennen. Vanaf 1 januari 2019 ontvangt [verzoeker 1] een (vroeg)pensioenuitkering van ruim € 4.150,- netto per maand.

(viii) [verzoeker] heeft van het door zijn zoon betaalde bedrag voor de schuldenregeling € 5.567,- terugbetaald. Het resterende bedrag van € 5.000,- is door zijn zoon kwijtgescholden.

(ix) [verzoeker] huurt vanaf 9 juni 2018 voor de duur van vijf jaren een voormalige pastorie van de gereformeerde kerk van [plaats] voor een bedrag van € 700,- per maand. Voor de verhuur van de pastorie is een vergunning op grond van artikel 15 van de Leegstandswet verleend.

(x) Rabobank heeft in het CKI een aantal bijzonderheidscodes betreffende [verzoeker] laten registreren over het hiervoor genoemde consumptieve krediet en over een betaalrekening van [verzoeker] Het gaat om zogenaamde A, 2 en 3 coderingen, waarmee wordt aangegeven dat eerst een achterstand op de vordering is ontstaan, deze achterstand vervolgens is opgeëist en er ten slotte een bedrag van € 250,- of meer is afgeboekt op de vordering. De laatste codering dateert van 18 september 2018. In beide gevallen is vermeld dat het contract (en dus de registratie) wordt verwijderd in september 2023, als er geen wijzigingen plaatsvinden.

(xi) Ook Aegon heeft naar aanleiding van de achterstand en de afboeking op haar vordering uit de hypothecaire lening en de restschuld hypotheek bijzonderheidscoderingen in het CKI laten registreren met als einddata mei en september 2023.

(xii) Met brieven van 22 augustus 2019 (Voetnoot 4) heeft CoderingVrij namens [verzoeker] aan Rabobank en Aegon verzocht de registraties te verwijderen. Aan dit verzoek heeft [verzoeker] artikel 16 en artikel 17 in combinatie met de artikelen 21 en 6 AVG ten grondslag gelegd. Registratie is volgens de brief bovendien in strijd met de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. Zowel Rabobank als Aegon heeft dit verzoek schriftelijk afgewezen. (Voetnoot 5)

Bij beschikking van 19 februari 2020 (Voetnoot 9) heeft de rechtbank het verzoek van [verzoeker] afgewezen. Daartoe heeft de rechtbank, samengevat, als volgt overwogen.

- De BKR-registraties zijn aan te merken als verwerkingen van persoonsgegevens waarop de AVG van toepassing is. Niet in geschil is dat de registraties op zich terecht hebben plaatsgevonden, omdat zij voortvloeien uit een wettelijke verplichting die in de Wet op het financieel toezicht (hierna: Wft) is vastgelegd. De rechtbank verwijst naar artikel 6 lid 1, aanhef en onder c, AVG (rov. 4.4).

- Volgens artikel 5 lid 1, aanhef en onder b en c, AVG in samenhang met de considerans (onderdeel 39) en vaste jurisprudentie dient het verwerken van persoonsgegevens te voldoen aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit en moet een belangenafweging worden gemaakt. In zijn uitspraak van 9 september 2011 heeft de Hoge Raad in dit verband overwogen dat de inbreuk op de belangen van de betrokkene niet onevenredig mag zijn in verhouding tot het met de verwerking te dienen doel, en dat dit doel in redelijkheid niet op een andere, voor de betrokkene minder nadelige, wijze kan worden verwerkelijkt. (Voetnoot 10) Deze onder vigeur van de Wet bescherming persoonsgegevens (hierna: Wbp) gewezen uitspraak heeft haar gelding onder de AVG behouden. Ook als gegevensverwerking in beginsel is toegestaan, dient een dergelijke belangenafweging te worden gemaakt (rov. 4.5).

- Er bestaat, gelet op het doel van de registraties, een zwaarwegend en actueel belang bij het handhaven van de BKR-registraties (rov. 4.6-4.8).

- Het daartegenover gestelde belang van [verzoeker] is van onvoldoende gewicht (rov. 4.9).

- De slotsom is dat de belangenafweging in het nadeel van [verzoeker] uitvalt. Daarmee is tevens gegeven dat [verzoeker] aan artikel 17 AVG geen recht kan ontlenen op het wissen van de registratie en dat hij evenmin recht heeft op het staken van de registratie op grond van artikel 21 AVG (rov. 4.10).

Het hof heeft daartoe, samengevat en voor zover in cassatie van belang, als volgt overwogen.

Grondslag van de verwerking in het CKI

- Partijen verschillen van mening over de grondslag van de verwerking van persoonsgegevens in het CKI. [verzoeker] stelt dat deze grondslag in dit geval (alleen) art. 6 lid 1 onder f AVG kan zijn. Volgens Rabobank is (ook) art. 6 lid 1 onder c de grondslag voor registratie in het CKI (rov. 4.4).

- Naar het oordeel van het hof vindt de registratie van kredietgegevens in het CKI plaats op grond van een wettelijke plicht als bedoeld in art. 6 lid 1 onder c AVG, te weten op grond van de artikelen 4:32 lid 1 en 4:34 Wft. Het hof neemt daartoe de overwegingen over uit zijn eigen eerdere arrest van 3 december 2019 (Voetnoot 13) en een beschikking van het hof ’s-Hertogenbosch van 6 augustus 2020 (Voetnoot 14) (rov. 4.5).

- Wanneer de verwerking van persoonsgegevens, zoals hier, is gebaseerd op een wettelijke plicht, kan de betrokkene geen beroep doen op het in artikel 17 AVG neergelegde recht op gegevenswissing (vgl. art. 17 lid 3 onder b AVG). De betrokkene heeft in dat geval ook niet het recht van bezwaar als bedoeld in artikel 21 AVG, omdat dit recht is verbonden aan gegevensverwerking op grond van artikel 6 lid 1 onder e en f AVG. Het beroep van [verzoeker] op deze rechten gaat dan ook niet op, zodat in het midden kan blijven of, zoals [verzoeker] bepleit, een andere belangenafweging dient plaats te vinden dan de hierna te bespreken belangenafweging (rov. 4.6).

Belangenafweging algemeen

- Gelet op het grondrecht op bescherming van natuurlijke personen bij verwerking van persoonsgegevens (rov. 4.7) en het bepaalde in art. 5 lid 1 onder c AVG en de overwegingen 39 en 47 van de preambule bij de AVG (rov. 4.8), dient iedere verwerking van persoonsgegevens – ook indien die gebaseerd is op een wettelijke verplichting (in casu de Wft) – te voldoen aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit en is, gelet op de aard van de inbreuk op de privacy, een belangenafweging van geval tot geval nodig. Volgens de onder vigeur van de Wbp gegeven beschikking van de Hoge Raad van 9 september 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ8097 (Santander) brengt dit mee dat de inbreuk op de belangen van de betrokkene niet onevenredig mag zijn in verhouding tot het met de verwerking te dienen doel, en dat dit doel in redelijkheid niet op een andere, voor de betrokkenen minder nadelige, wijze kan worden verwerkelijkt. Dit geldt ook onder de AVG (rov. 4.9).

- Een gegevensverwerking die in strijd komt met voormelde beginselen en waarbij de belangen van de betrokkene zwaarder dienen te wegen dan het met de verwerking te dienen belang, moet als onrechtmatig worden aangemerkt. Het gaat bij die belangenafweging om een toetsing van het doel van de registraties van coderingen aan de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. In het kader van die toetsing wordt het belang van de betrokkene bij de verwijdering van de coderingen afgewogen tegen het achterliggende belang van de (handhaving) van de coderingen (rov. 4.10).

Belangenafweging in dit geval

- Het hof is van oordeel dat de belangen van [verzoeker] bij de verwijdering van de codering niet zwaarder wegen dan het belang van Rabobank bij (handhaving van) de registratie van de coderingen. Daarbij is het volgende van belang (rov. 4.11).

- Tegen de achtergrond van het verbod om krediet te verlenen aan consumenten indien dat vanwege overkreditering onverantwoord is (vgl. art. 4:34 lid 2 Wft), heeft het CKI tot doel de kredietverlener informatie te verschaffen die nodig is om het risico van overfinanciering en het ontstaan of verergeren van onverantwoorde schuldsituaties te kunnen inschatten. In het verlengde daarvan draagt BKR bij aan het beperken van de financiële risico’s bij kredietverlening, door kredietverleners te informeren over relevante bijzonderheden die zich in het recente verleden hebben voorgedaan (rov.4.12).

- Gelet op deze doelstelling van het CKI is de registratie van de bijzonderheidscodes betreffende [verzoeker] dan ook in beginsel proportioneel. [verzoeker] hebben in het verleden immers (forse) schulden gehad. (rov. 4.13).

- De registratie is in beginsel ook in overeenstemming met het subsidiariteitsbeginsel, aangezien kredietverstrekkers geen andere manier hebben om kennis te nemen van het financiële verleden van [verzoeker] (rov. 4.13).

- Gelet op deze doelstelling van het CKI is ook het belang bij continuering van de BKR-registraties in beginsel gegeven. Het verwijderen of aanpassen van de registraties zou een onjuiste weergave in het CKI van (de geschiedenis van) het betalingsverkeer van [verzoeker] tot gevolg hebben en daarmee het doel van het BKR ondermijnen (rov. 4.14).

- [verzoeker] heeft echter aangevoerd dat het risico van overkreditering en het ontstaan van een kredietrisico in hoge mate abstract is. Hij is buiten zijn schuld in de situatie gekomen dat hij zijn schulden niet meer kon aflossen. Het is onwaarschijnlijk dat die situatie zich zal herhalen: hij heeft een goed en stabiel inkomen en geen schulden (rov. 4.15).

- Het hof volgt [verzoeker] niet in dit betoog. Een goed inkomen heeft hem ook eerder kennelijk niet behoed voor het ontstaan van een penibele financiële situatie. Deze situatie was ook niet (en zeker niet geheel) buiten zijn toedoen ontstaan. Onder die omstandigheden is het risico op overkreditering en het ontstaan van problematische schulden bij [verzoeker] bij een goed inkomen niet slechts een abstractie, maar een risico dat zich in het verleden heeft gerealiseerd en daarmee een voldoende concreet risico (rov. 4.16). Bovendien hebben [verzoeker] , gelet op de gang van zaken rond de schuldregeling, onvoldoende aannemelijk gemaakt dat zij alles hebben gedaan wat in hun vermogen lag om hun schulden te voldoen (rov. 4.17).

- Gelet op het voorgaande is het belang bij continuering van de kredietregistraties gegeven. Het verwijderen of aanpassen van deze registraties zou een onjuiste weergave van de kredietverlening en de afwikkeling daarvan geven en daarmee het (toekomstgerichte) doel van de registratie ondermijnen (rov. 4.18).

- Tegen dit belang weegt het belang van [verzoeker] niet op. Zoals [verzoeker] heeft aangevoerd, leidt de registratie niet tot een schrijnende situatie. Hij bewoont een huurwoning en Rabobank heeft aangegeven dat indien tegen het einde van de huurperiode mocht blijken dat [verzoeker] dan nog steeds belemmerd wordt in het vinden van andere woonruimte, zij een verzoek om beëindiging van de registratie in welwillende overweging zal nemen (rov. 4.19).

- Het hof volgt [verzoeker] niet in het betoog dat het stelsel van kredietregistratie in het geval van [verzoeker] een punitief karakter krijgt. De registratie is immers bedoeld ter bescherming van [verzoeker] en van eventuele kredietverstrekkers (rov. 4.20).