Parket bij de Hoge Raad, civiel recht overig

Deliveroo is opgericht op 26 juni 2015. Zij onderhoudt een digitaal platform waarop restaurants maaltijden aanbieden die consumenten (zakelijk of privé) via dat platform kunnen bestellen. Sinds september 2015 biedt Deliveroo aan de restaurants een bezorgservice. Deliveroo zorgt er dan voor dat de bestelde maaltijd per fiets bij de consument wordt bezorgd.

De bezorgers bij Deliveroo waren eerst werkzaam op basis van een schriftelijke arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd, met een maximum van drie in een periode van 23 maanden. Vanaf november 2017 sloot Deliveroo met bezorgers alleen nog overeenkomsten van opdracht, zowel bij verlenging van hun werkzaamheden als bij de aanvang daarvan. Vanaf juli 2018 werkte geen enkele bezorger meer op basis van een schriftelijke arbeidsovereenkomst.

Bpf Vervoer is een bedrijfstakpensioenfonds in de zin van de Pensioenwet en de Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds 2000 (hierna verkort aangeduid als Wet Bpf 2000). Bpf Vervoer is de uitvoerder van de pensioenregeling voor de bedrijfstak beroepsvervoer over de weg.

De deelneming in Bpf Vervoer is ingevolge de Wet Bpf 2000 verplicht gesteld, voor zover in dit geding van belang, bij besluit van de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Voetnoot 2) van 14 april 2014. (Voetnoot 3) Bij besluit van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van 16 januari 2018 (Voetnoot 4) is de verplichtstelling tot deelneming in Bpf Vervoer gewijzigd. De latere wijziging van de verplichtstelling is voor dit geding niet relevant. Hierna zal kortweg aan genoemde besluiten gerefereerd worden als ‘het verplichtstellingsbesluit’ of ‘de verplichtstelling’.

Bpf Vervoer heeft Deliveroo per brief van 29 augustus 2017 bericht dat zij wil beoordelen of Deliveroo een onderneming in het beroepsvervoer over de weg is en daarom verplicht is tot premiebetaling aan Bpf Vervoer. Deliveroo is hiertoe gevraagd een onderzoekformulier in te vullen.

Op basis van openbare gegevens alsmede de aanvullende door Deliveroo aangeleverde gegevens heeft Bpf Vervoer Deliveroo aangesloten. Per brief van 13 oktober 2017 is dit medegedeeld en is door Bpf Vervoer aanspraak gemaakt op premiebetaling door Deliveroo. Daarbij heeft Bpf Vervoer bericht dat de aansluitplicht niet voor alle werknemers van Deliveroo geldt, maar alleen voor de werknemers die op de ‘vervoersafdeling’ werkzaam zijn, omdat uit omzetcijfers blijkt dat Deliveroo minder dan 50% van haar omzet genereert uit het bezorgen van maaltijden.

Deliveroo heeft bezwaar gemaakt tegen de aansluiting bij Bpf Vervoer.

Deliveroo heeft onder protest de werknemersgegevens van bezorgers die tot 1 juli 2018 in dienst waren aangeleverd. Van haar kantoorpersoneel heeft Deliveroo geen werknemersgegevens aangeleverd.

Bpf Vervoer heeft op basis van de aangeleverde werknemersgegevens premienota’s opgesteld die in de periode van december 2017 tot en met juli 2018 zijn toegezonden aan Deliveroo. Het totaal van deze premienota’s bedraagt € 639.372,98. Deliveroo heeft hiervan € 400,00 betaald.

Bij arrest van het hof Amsterdam van 16 februari 2021 (Voetnoot 5) is in een procedure tussen FNV en Deliveroo geoordeeld dat de rechtsverhouding tussen Deliveroo en haar maaltijdbezorgers als een arbeidsovereenkomst is aan te merken. Bij arrest van dit hof van 21 december 2021 (Voetnoot 6) is in een procedure tussen FNV en Deliveroo geoordeeld dat Deliveroo onder de cao voor beroepsgoederenvervoer valt.

Deliveroo hanteert ten aanzien van zowel consumenten die bij haar maaltijden bestellen als de aangesloten restaurants Algemene Voorwaarden.

Deelname aan het Bpf Vervoer is voor het eerst verplicht gesteld bij besluit van de Minister voor Sociale Zaken en Volksgezondheid van 8 mei 1964 (hierna: het oorspronkelijke verplichtstellingsbesluit). (Voetnoot 14) Het oorspronkelijke verplichtstellingsbesluit is tot stand gekomen onder de Wet verplichte deelneming in een bedrijfspensioenfonds (hierna: Wet Bpf). (Voetnoot 15) Deze wet is met ingang van 1 januari 2001 vervangen door de Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds 2000 (hierna: Wet Bpf 2000). (Voetnoot 16) Een onder de Wet Bpf tot stand gekomen verplichting tot deelname in een bedrijfspensioenfonds wordt aangemerkt als een verplichtstelling op grond van de Wet Bpf 2000 (art. 39 lid 3 Wet Bpf 2000). (Voetnoot 17) Het verplichtstellingsbesluit is, voor zover relevant voor deze zaak, onder vigeur van de Wet Bpf 2000 gewijzigd bij besluit van de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van 18 april 2014 (Voetnoot 18) en bij besluit van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van 16 januari 2018. (Voetnoot 19)

De wettelijke mogelijkheid tot verplichtstelling van deelname in een bedrijfs(tak)pensioenfonds dient volgens de parlementaire geschiedenis van de Wet Bpf en de Wet Bpf 2000 een economisch en een sociaal doel. (Voetnoot 20) Het economische doel is het voorkomen van concurrentie in de bedrijfstak met betrekking tot de arbeidsvoorwaarde pensioen. Door deelneming in een bedrijfspensioensfonds verplicht te stellen, kan worden tegengegaan dat werkgevers (en werknemers) binnen de bedrijfstak zich een concurrentievoorsprong kunnen verschaffen door geen pensioen overeen te komen. (Voetnoot 21) Het sociale doel is het tot stand brengen van een uniforme aanvullende pensioenvoorziening voor iedereen in de bedrijfstak. (Voetnoot 22) Het verplichtstellen van deelname aan een bedrijfstakpensioenfonds levert bovendien een belangrijke bijdrage aan de verkleining van de ‘witte vlekken’ (werknemers die geen aanvullend pensioen opbouwen) en ‘grijze vlekken’ (werknemers die een pensioenregeling hebben van inferieure kwaliteit). (Voetnoot 23) Omdat bedrijfstakpensioenfondsen (op dit moment (Voetnoot 24)) op de voet van art. 8 Wet Bpf 2000 verplicht zijn om zogenoemde ‘doorsneepremies’ te hanteren (premies die kort gezegd voor alle deelnemers gelijk zijn of een gelijk percentage bedragen van het loon), wordt solidariteit afgedwongen tussen oude en jonge, zieke en gezonde werknemers en tussen grote en kleine ondernemingen in de desbetreffende bedrijfstak. (Voetnoot 25)

De verplichtstelling van deelname aan een bedrijfstakpensioenfonds berust op een besluit van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Verplichtstelling is slechts mogelijk op aanvraag van het ‘georganiseerde bedrijfsleven binnen een bedrijfstak’ dat naar het oordeel van de minister ‘een belangrijke meerderheid van de in die bedrijfstak werkzame personen vertegenwoordigt’ (art. 2 lid 1 Wet Bpf 2000). Daarmee is beoogd aan te sluiten bij het kader voor de algemeen verbindend verklaring (avv) van cao’s. (Voetnoot 26) Anders dan bij de aanvraag voor een avv, moet de aanvraag van het ‘georganiseerde bedrijfsleven’ voor een verplichtstelling afkomstig zijn van werkgevers- en werknemersorganisaties tezamen (hierna: de sociale partners). De representativiteit van deze organisaties wordt beoordeeld om zeker te stellen dat het besluit, dat ingrijpende gevolgen heeft, wordt gedragen door een ‘groot deel van de bedrijfstak’. (Voetnoot 27) De aanvraagprocedure is onder de Wet Bpf 2000 nader uitgewerkt in de Beleidsregels toetsingskader Wet Bpf 2000 (Voetnoot 28) en de Regeling betreffende aanvragen op grond van de Wet Bpf 2000. (Voetnoot 29)

Ingevolge art. 2 onder e Regeling betreffende aanvragen op grond van de Wet Bpf 2000 moeten de sociale partners bij hun aanvraag tot verplichtstelling opgave doen van representativiteitsgegevens in de vorm van (1) het aantal werkgevers, dat lid is van de bij de aanvraag van de verplichtstelling betrokken werkgeversorganisatie(s) onderscheidenlijk het aantal werkgevers in de bedrijfstak waarop de aanvraag van de verplichtstelling betrekking heeft, en (2) het aantal werknemers in dienst van werkgevers die lid zijn van de bij de aanvraag van de verplichtstelling betrokken werkgeversorganisatie(s) onderscheidenlijk het aantal werknemers werkzaam bij werkgevers in de bedrijfstak waarop de aanvraag van de verplichtstelling betrekking heeft. Die opgave moet vergezeld gaan van een toelichting, waarin onder meer opgave moet worden gedaan van de gebruikte bronnen voor de aantallen werkgevers en werknemers, de gehanteerde onderzoeksmethode en een toelichting waaruit blijkt dat de grenzen van het domein waarover de gegevens zijn verzameld gerelateerd zijn aan de werkingssfeer van het bpf of deel van het bpf waarop de aanvraag tot verplichtstelling betrekking heeft (art. 2 onder f Regeling betreffende aanvragen op grond van de Wet Bpf 2000). De minister kan naar aanleiding van de opgave verlangen dat een assurancerapport over de juistheid van die opgave van een registeraccountant of gecertificeerde accountant-administratieconsulent wordt overgelegd (art. 2a Regeling betreffende aanvragen op grond van de Wet Bpf 2000). Zie in dit verband ook de Beleidsregels toetsingskader Wet Bpf 2000, § 3.1. onder a (‘Eisen aan de representativiteitsgegevens’).

Indien de aanvraag volledig is en inhoudelijk voldoet aan de eisen, waaronder die van de representativiteit, wordt deze namens de minister in behandeling genomen door de Directie Uitvoeringstaken Arbeidsvoorwaardenwetgeving (UAW). Indien stukken ontbreken, zoals een toelichting of een voldoende opgave van de representativiteit, zal de Directie UAW hierover reclameren bij de indieners van de aanvrager. (Voetnoot 33) De in behandeling genomen aanvraag wordt geplaatst in de Staatscourant en de stukken die in het kader van de aanvraag zijn meegestuurd worden in beginsel gedurende vier weken ter visie gelegd op de website van de Directie UAW (www.uitvoeringarbeidsvoorwaardenwetgeving.nl). Daarbij wordt vermeld binnen welke termijn derden/belanghebbenden zienswijzen kunnen indienen tegen de aanvraag (art. 16 lid 2 Wet Bpf 2000). De zienswijzen, de reactie van de bij de aanvraag om verplichtstelling betrokken partijen en het voorgenomen besluit of eventueel specifieke vragen van de minister worden voorgelegd aan de Stichting van de Arbeid. (Voetnoot 34) Op verzoek van de minister beoordeelt de Nederlandse Bank (DNB) bij een eerste aanvraag of de oprichtingsakte, statuten en reglementen in overeenstemming zijn met wet- en regelgeving. (Voetnoot 35) Na ontvangst van het oordeel van DNB en eventueel van de Stichting van de Arbeid neemt de minister een besluit: hij of zij honoreert de aanvraag, of geeft aan bedenkingen te hebben, zodat de verplichtstelling niet tot stand komt. Een middenweg, zoals een beperking van de verplichtstelling, is niet mogelijk. (Voetnoot 36) Een besluit tot verplichtstelling wordt bekend gemaakt in de Staatscourant. (Voetnoot 37)

Een verplichtstellingsbesluit geldt in beginsel voor onbepaalde tijd. Ten minste eens per vijf jaar wordt getoetst of er nog voldoende draagvlak bestaat voor de verplichtstelling (art. 12 lid 2 Wet Bpf 2000). De sociale partners moeten na iedere periode van vijf jaar aantonen dat zij nog steeds een belangrijke meerderheid van de in die bedrijfstak werkzame personen vertegenwoordigen. Indien blijkt dat voldoende draagvlak ontbreekt, dan krijgen zij nog twee jaar de tijd om aan de representativiteitstoets te voldoen. Indien bij de herhalingstoets na twee jaar blijkt dat de representativiteit van de partijen onvoldoende is, wordt de verplichtstelling – na raadpleging van DNB – in beginsel (gedeeltelijk) ingetrokken, tenzij tegen die intrekking overwegende bezwaren bestaan in verband met de bescherming van de rechten van de deelnemers of gewezen deelnemers (zie art. 12 lid 4-7 Wet Bpf 2000 en Beleidsregels toetsingskader Wet Bpf 2000, §4 onder f). De intrekking heeft geen terugwerkende kracht. (Voetnoot 38)

Bij wijziging van het verplichtstellingsbesluit vindt tevens een representativiteitstoets plaats (art. 10 Wet Bpf 2000). De sociale partners moeten bij de aanvraag tot wijziging wederom representativiteitsgegevens verstrekken, vergezeld van een toelichting. (Voetnoot 39) Indien een wijziging wordt beoogd in de werkingssfeer van de verplichtstelling, dan wordt de representativiteit berekend op basis van de werkingssfeer zoals die na wijziging zal gelden. (Voetnoot 40) Derden hebben de mogelijkheid om een zienswijze in te dienen tegen de aanvraag tot wijziging; daarbij is dezelfde procedure van toepassing als bij een eerste aanvraag tot verplichtstelling. (Voetnoot 41) Afhankelijk van de inhoud van de wijziging treedt de minister in overleg met DNB alvorens een besluit te nemen. (Voetnoot 42)

Het Vrijstellings- en boetebesluit Wet Bpf 2000 bevat een beperkt aantal gronden waarop door het bedrijfstakpensioenfonds op verzoek van de werkgever verplicht vrijstelling wordt verleend. (Voetnoot 43) Ook kan het bedrijfstakpensioenfonds op verzoek van de werkgever op grond van ‘andere redenen’ vrijstelling verlenen (art. 6 Vrijstellings- en boetebesluit Wet Bpf 2000). Bij invulling van de bevoegdheid om deze onverplichte vrijstelling te verlenen mag het pensioenfonds, gelet op de grote waarde die het mag hechten aan het behoud van solidariteit, een terughoudend beleid voeren. (Voetnoot 44) Daarnaast bestaat een vrijstellingsregeling voor gemoedsbezwaarden (art. 14 Wet Bpf 2000) en voor tijdelijk in Nederland werkende personen (art. 15 Wet Bpf 2000).

Het gevolg van een verplichtstelling is dat werkgevers en deelnemers wettelijk verplicht zijn de statuten en (uitvoerings- en pensioen) reglementen van het bedrijfstakpensioenfonds na te leven (art. 4 Wet Bpf 2000). Deze wettelijke nalevingsplicht geldt bijvoorbeeld voor de in het uitvoeringsreglement opgenomen verplichting van de werkgever tot betaling van pensioenpremie en aanmelding van werknemers. Indien voldaan is aan de in een pensioenreglement neergelegde voorwaarden, vloeien de pensioenaanspraken van de deelnemer zelfstandig en rechtstreeks voort uit dat pensioenreglement. (Voetnoot 45) Ook indien de werkgever de werknemer niet bij het bedrijfstakpensioenfonds heeft aangemeld of geen premie heeft betaald, moet het bedrijfstakpensioenfonds de pensioenverplichtingen jegens de deelnemer nakomen. (Voetnoot 46) Het risico van pensioenaanspraken van (onbekende) deelnemers en achterstallige premiebetaling door (onbekende) werkgevers rust derhalve op het bedrijfstakpensioenfonds.

De werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit bepaalt op welke activiteiten van werkgevers of zelfstandigen en op welke in de bedrijfstak werkzame personen het bedrijfstakpensioenfonds van toepassing is. (Voetnoot 50) De werkingssfeer van het bedrijfstakpensioenfonds wordt vastgesteld door de sociale partners en bevat een omschrijving van (het onderdeel van) de bedrijfstak(ken) waarvoor de verplichtstelling geldt. De minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft geen bemoeienis met de afbakening van de werkingssfeer. (Voetnoot 51)

Het begrip ‘bedrijfstak’ is in de Wet Bpf 2000 niet nader gedefinieerd. Het begrip bedrijfstak impliceert evenwel dat sprake is van gelijkgerichte, concurrerende activiteiten. (Voetnoot 52)

Uit deze beleidsregels volgt dat werkgevers en werknemers op grond van de tekst van het verplichtstellingsbesluit moeten kunnen begrijpen of zij al dan niet onder de verplichtstelling vallen.

De werkingssfeerbepaling kan gekoppeld zijn aan de activiteiten van de werkgever of aan de activiteiten van de werknemer. Een aan de werkgever gerelateerde werkingssfeerbepaling houdt in dat (alle) werknemers van een onderneming (of onderdeel daarvan) met specifieke bedrijfsactiviteiten onder de werkingssfeer vallen. Bij een dergelijke bepaling is voor de beantwoording van de vraag of de werknemers onder de werkingssfeer van het verplichte bedrijfstakpensioenfonds vallen, dus niet relevant welke werkzaamheden de werknemers verrichten. Indien sprake is van een aan de werkgever gekoppelde werkingssfeer, bevat het verplichtstellingsbesluit meestal een ‘in hoofdzaak-criterium’. (Voetnoot 54) Dit criterium houdt kort gezegd in dat een onderneming onder de werkingssfeer valt, indien de onderneming ‘in hoofdzaak’ de in het verplichtstellingsbesluit genoemde bedrijfsactiviteiten verricht. Over het algemeen wordt daaronder verstaan dat de onderneming of onderdeel daarvan zich voor meer dan 50% bezig houdt met die specifieke activiteiten. Of daarvan sprake is wordt, afhankelijk van de tekst van de werkingssfeerbepaling, vastgesteld aan de hand van de loonsom, de omzet, het aantal werknemers of aantal gewerkte uren. (Voetnoot 55) Bij een aan de werknemers gerelateerde werkingssfeerbepaling zijn juist de door de werknemers te verrichten werkzaamheden bepalend voor de vraag of het bedrijfstakpensioenfonds verplicht op hen van toepassing is. (Voetnoot 56)

Het verplichtstellingsbesluit is recht in de zin van art. 79 RO. (Voetnoot 57) De uitleg van een werkingssfeerbepaling is dus een rechtsoordeel.

Volgens vaste rechtspraak wordt de werkingssfeerbepaling in een verplichtstellingsbesluit uitgelegd aan de hand van de cao-norm. (Voetnoot 58)

De cao-norm houdt in dat aan een bepaling van een cao een uitleg naar objectieve maatstaven moet worden gegeven, waarbij in beginsel de bewoordingen van die bepaling, gelezen in het licht van de gehele tekst van de cao, van doorslaggevende betekenis zijn, zodat het niet aankomt op de bedoelingen van de partijen die de cao tot stand hebben gebracht, voor zover deze niet uit de daarin opgenomen bepalingen kenbaar zijn, maar op de betekenis die naar objectieve maatstaven volgt uit de bewoordingen waarin de cao is gesteld. Bij deze uitleg kan onder meer acht worden geslagen op de elders in de cao gebruikte formuleringen en op de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen waartoe de onderscheiden, op zichzelf mogelijke tekstinterpretaties zouden leiden. Ook de bewoordingen van de eventueel bij de cao behorende schriftelijke toelichting moeten bij de uitleg van de cao worden betrokken. Indien de bedoeling van de partijen bij de cao naar objectieve maatstaven volgt uit de cao-bepalingen en de eventueel daarbij behorende schriftelijke toelichting, en dus voor de individuele werknemers en werkgevers die niet bij de totstandkoming van de overeenkomst betrokken zijn geweest, kenbaar is, kan ook daaraan bij de uitleg betekenis worden toegekend. (Voetnoot 59)

Objectieve aanknopingspunten voor de uitleg van een werkingssfeerbepaling in een verplichtstellingsbesluit kunnen zijn de tekst van een in de bedrijfstak geldende cao, eerdere of latere versies van het verplichtstellingbesluit, of (bij overlappende werkingssferen van verplichtstellingsbesluiten) de werkingssfeer van een verplichtstelling van deelname in een bedrijfstakpensioenfonds voor een andere bedrijfstak. (Voetnoot 60)

Ook verwijzingen naar wettelijke begrippen kunnen een gezichtspunt vormen bij de uitleg volgens de cao-norm. (Voetnoot 61) Indien de in de werkingssfeerbepaling gebezigde bewoordingen bijvoorbeeld identiek of gelijksoortig zijn aan de begrippen in (voor de bedrijfstak relevante) wet- en regelgeving en uit de tekst van en toelichting op het verplichtstellingsbesluit niet anders blijkt, kan er afhankelijk van de omstandigheden van het geval aanleiding bestaan om ervan uit te gaan dat de sociale partners hetzelfde begrip voor ogen hebben gehad. (Voetnoot 62) De wet, de daaraan ten grondslag liggende wetsgeschiedenis en de daarop gebaseerde jurisprudentie zijn bij uitstek objectieve en voor derden kenbare gegevens, en derhalve geschikt om bij de uitleg van een geschrift volgens de cao-norm te betrekken. (Voetnoot 63) Zo oordeelde de Hoge Raad in het arrest Bpf Reisbranche/Booking.com dat het voor de hand lag om bij het naar objectieve maatstaven vaststellen van de betekenis van het begrip ‘bemiddelen’ in het verplichtstellingsbesluit voor het bedrijfstakpensioenfonds voor de reisbranche, nu daarin geen omschrijving van dit begrip was gegeven, acht te slaan op de betekenis van ‘bemiddeling’ in de art. 7:425 e.v. BW. (Voetnoot 64)

De cao-norm heeft in de eerste plaats tot doel te voorkomen dat een niet kenbare partijbedoeling wordt tegengeworpen aan werkgevers en werknemers die niet bij de totstandkoming van de werkingssfeerbepaling betrokken zijn geweest. Daarnaast strekt de cao-norm ertoe te verzekeren dat het verplichtstellingsbesluit voor alle onder de werkingssfeer daarvan vallende partijen op dezelfde wijze wordt uitgelegd. (Voetnoot 65)

Voor zover relevant voor deze zaak, is deelneming in Bpf Vervoer op grond van het verplichtstellingsbesluit verplicht gesteld voor ‘de persoon die krachtens arbeidsovereenkomst in dienst is van een onderneming in het Beroepsvervoer over de Weg’ (in het verplichtstellingsbesluit onder I.1. aangeduid als ‘Werknemer A’). In deze zaak gaat het niet om de vraag of de personen die voor Deliveroo werken ‘krachtens arbeidsovereenkomst in dienst’ zijn. Centraal staat de vraag of Deliveroo is aan te merken als een ‘onderneming in het Beroepsvervoer over de Weg’.

In feitelijke instanties stond tussen partijen de vervulling van ieder van deze drie voorwaarden ter discussie. In cassatie gaat het (slechts) nog over de vraag of Deliveroo voldoet aan de onder (i) en (iii) genoemde voorwaarden

Het middel bestaat uit tien onderdelen. De onderdelen 1 tot en met 7 richten klachten tegen de uitleg door het hof van de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit. De onderdelen 1 tot en met 6 hebben betrekking op de uitleg van ‘vervoer van goederen over de weg’. Onderdeel 7 ziet op de uitleg van het zogenoemde hoofdzakelijkheidsvereiste. De onderdelen 8 tot en met 10 komen op tegen het oordeel van het hof dat het verplichtstellingsbesluit niet onverbindend is.

Onderdeel 1, dat bestaat uit drie subonderdelen, richt rechtsklachten tegen rov. 3.8 tot en met 3.11, 3.21 en 3.24 van het bestreden arrest.

In rov. 3.8 heeft het hof ten aanzien van de bewoordingen van de werkingssfeerbepaling, gelezen in het licht van de gehele tekst van het verplichtstellingsbesluit, overwogen dat (i) deelname in Bpf Vervoer verplicht is gesteld voor de werknemer die krachtens arbeidsovereenkomst in dienst is van een ‘onderneming in het beroepsvervoer over de weg’, (ii) deze onderneming in artikel I sub 4 van de werkingssfeerbepaling is gedefinieerd als ‘een natuurlijke of rechtspersoon die in een bedrijf uitsluitend of in hoofdzaak werkzaamheden uitoefent behorend tot het wegvervoer’ en (iii) dat wegvervoer ingevolge artikel I sub 5 van het verplichtstellingsbesluit is ‘het tegen vergoeding vervoeren van goederen over de weg’. Vervolgens oordeelt het hof dat vast staat dat het bezorgen van maaltijden onderdeel is van de bedrijfsvoering van Deliveroo, hetgeen kan worden aangemerkt als het vervoeren van goederen over de weg.

In rov. 3.9 oordeelt het hof dat het normale en/of gangbare spraakgebruik geen overtuigende aanwijzing bevat voor de stelling van Deliveroo dat bezorging per fiets niet onder werkingssfeer valt. Daartoe overweegt het hof dat het begrip ‘goederenvervoer’ wellicht in het verleden in het spraakgebruik vooral zag op (zwaar) gemotoriseerd verkeer, maar dat in de loop van de afgelopen jaren dit begrip aan verandering onderhevig is geweest en thans ook vele andere vormen van niet gemotoriseerd goederenverkeer omvat, zoals vervoer per (bak)fiets en scooter.

In rov. 3.10 verwerpt het hof het standpunt van Deliveroo dat voor het begrip goederenvervoer over de weg aansluiting gezocht dient te worden bij de aanpalende cao beroepsgoederenvervoer over de weg en dat de werkingssfeerbepaling in deze cao aldus moet worden uitgelegd dat hieronder uitsluitend het wettelijk, gemotoriseerd beroepsgoederenvervoer als bedoeld in de Wet wegvervoer goederen (Wwg) valt. Het hof verwijst daartoe naar het arrest in het hoger beroep tussen Deliveroo en FNV waarin het hof heeft geoordeeld dat Deliveroo valt onder de werkingssfeer van de cao.

In rov. 3.11 verwerpt het hof het betoog van Deliveroo dat de begrippen uit de Wwg leidend dienen te zijn bij de uitleg van de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit. Het hof overweegt daartoe onder meer dat hetgeen objectief kenbaar is uit de werkingssfeerbepaling onvoldoende aanwijzingen bevat om te concluderen dat de werkingssfeerbepaling alleen ziet op beroepsvervoer krachtens de Wwg.

In rov. 3.21 oordeelt het hof dat het door het Sectorinstituut Transport en Logistiek opgestelde Voorlichtingsboek Functietyperingen dat integraal deel uitmaakt van de cao (hierna: functiehandboek), waarin volgens Deliveroo slechts functies zijn opgenomen die voorkomen bij het wettelijk (gemotoriseerd) beroepsgoederenvervoer, niet meebrengt dat sprake is van onaannemelijke rechtsgevolgen wanneer Deliveroo onder de werkingssfeer van het verplichtstellingsbesluit valt. Het hof overweegt daartoe dat, daargelaten het feit dat het functiehandboek als onderdeel van de cao slechts zijdelings van belang is bij de uitleg van de werkingssfeerbepaling van het verplichtstellingsbesluit, het niet-limitatieve karakter van de opsomming van functies in combinatie met het feit dat de functie van maaltijdbezorger een relatief nieuwe functie betreft, verklaren dat en waarom de functie (nog) niet is beschreven.

In rov. 3.24 verwerpt het hof het betoog van Deliveroo dat de door Bpf Vervoer bepleite uitleg van de werkingssfeerbepaling onaannemelijk is, omdat het rechtsgevolg hiervan zou zijn dat werkgevers onder de verplichtstelling vallen die niet zijn “meegerekend” bij het bepalen van de representativiteit die ten grondslag heeft gelegen aan diezelfde verplichtstelling. Het hof overweegt onder meer dat geen sprake is van een onaannemelijk rechtsgevolg wanneer de uitleg van de werkingssfeerbepaling in de onderhavige procedure niet strookt met de kennelijke uitleg van die bepaling op basis waarvan in het kader van de aanvraag van de verplichtstelling de representativiteitsgegevens zijn aangeleverd. Het debat over de grenzen van de werkingssfeerbepaling kan bij een volgende aanvraag tot verplichtstelling alsnog gevoerd worden. Ook overweegt het hof dat de representativiteitsgegevens die in de verplichtstellingsprocedure zijn aangeleverd niet objectief kenbaar waren voor derden.

Bij de bespreking van de klacht is voorop te stellen dat in cassatie – als (terecht) onbestreden – vaststaat dat voor de kwalificatie van Deliveroo als ‘onderneming in het Beroepsvervoer over de Weg’ van belang is of de onderneming zich bezig houdt met het ‘vervoeren van goederen over de weg’ als bedoeld in het verplichtstellingsbesluit (onder I.5. aanhef en onder a.). Dat maaltijden kunnen worden aangemerkt als ‘goederen’ staat in cassatie tussen partijen vast. Evenmin staat in cassatie ter discussie dat het bezorgen van maaltijden ‘over de weg’ plaatsvindt. De klacht van subonderdeel 1.1 spitst zich toe op de vraag of ‘het vervoeren van goederen over de weg’ uitsluitend ziet op gemotoriseerd vervoer, althans (gemotoriseerd) beroepsvervoer als bedoeld in de Wwg, en niet op ongemotoriseerd vervoer (per fiets).

Uit de omschrijving ‘vervoeren van goederen over de weg’ in het verplichtstellingsbesluit blijkt niet dat het vervoeren met een bepaald (type) voertuig moet plaatsvinden om onder die omschrijving te vallen. Evenmin volgt uit de taalkundige betekenis van het begrip ‘vervoeren’ (volgens de online raadpleegbare gratis woordenboek van Van Dale: ‘van de ene plaats naar de andere brengen’ (Voetnoot 67)) dat daarvoor een specifiek type vervoersmiddel is aangewezen. Een taalkundige uitleg van ‘vervoeren van goederen over de weg’ sluit maaltijdbezorging per fiets dus niet uit.

In de door het subonderdeel bestreden rechtsoverwegingen van het hof ligt besloten dat er geen andere objectieve aanknopingspunten zijn waaruit volgt dat ‘vervoeren van goederen over de weg’ in het verplichtstellingsbesluit slechts zou zien op gemotoriseerd vervoer dan wel beroepsvervoer zoals bedoeld in de Wwg. Die gedachte lijkt mij juist.

Anders dan subonderdeel 1.1 onder (i) aanvoert, is voor de uitleg van de werkingssfeerbepaling niet relevant wat volgens het normaal spraakgebruik wordt verstaan onder ‘beroepsvervoer’, en ‘wegvervoer’. Het verplichtstellingsbesluit bevat voor deze termen eigen omschrijvingen; deze omschrijvingen zijn leidend voor de uitleg van de begrippen en voor de beoordeling of Deliveroo onder de verplichtstelling valt. De vraag wat naar normaal spraakgebruik wordt verstaan onder ‘goederenvervoer’ kan daarentegen wél relevant zijn, omdat dit begrip een samentrekking is van de woorden ‘vervoeren van goederen’ als vermeld in het verplichtstellingsbesluit onder I.5. aanhef en onder a. Niet valt in te zien dat het begrip ‘goederenvervoer’, zoals subonderdeel 1.1 onder (i) betoogt, volgens het spraakgebruik slechts betrekking zou hebben op gemotoriseerd vervoer (met een bepaalde omvang en vracht). De afgelopen jaren zijn veel (web)winkels, supermarkten en restaurants overgestapt op bezorging van hun producten per (vracht)fiets. Fietskoeriers zijn inmiddels niet meer uit het straatbeeld weg te denken. (Voetnoot 68) Het hof heeft derhalve in rov. 3.9 terecht geoordeeld dat het begrip ‘goederenvervoer’ in het spraakgebruik in de loop van de afgelopen jaren aan verandering onderhevig is geweest en thans ook vele andere vormen van niet gemotoriseerd vervoer omvat, zoals vervoer per (bak)fiets en scooter.

De Wwg (Voetnoot 69) bevat regels voor onder meer de toegang tot de markt van het binnenlands en het grensoverschrijdend beroepsvervoer en eigen vervoer. Beroepsvervoer is in art. 1.1 Wwg gedefinieerd als ‘vervoer van goederen met een of meer vrachtauto's dat tegen vergoeding van een of meer derden wordt verricht, niet zijnde eigen vervoer’. Een ‘vrachtauto’ is volgens art. 1.1 Wwg een ‘motorvoertuig of een samenstel van voertuigen, dit uitsluitend wordt gebruikt voor vervoer van goederen’. Het feit dat krachtens de Wwg de term ‘beroepsvervoer’ uitsluitend ziet op gemotoriseerde voertuigen is, anders dan subonderdeel 1.1 onder (ii) aanvoert, niet van betekenis voor de uitleg van ‘onderneming in het Beroepsvervoer over de Weg’ als bedoeld in art. I.4 van het verplichtstellingsbesluit. Het verplichtstellingsbesluit bevat immers een eigen definitie van dit begrip (waaronder: ‘het bedrijf van het tegen vergoeding vervoeren van goederen over de weg’). Uit deze definitie blijkt niet dat daarmee hetzelfde wordt bedoeld als de wettelijke term ‘beroepsvervoer’ uit de Wwg. Nu de sociale partners de betekenis van ‘onderneming in het Beroepsvervoer over de Weg’ niet in het midden hebben gelaten, maar daaraan een eigen definitie hebben gegeven, bestaat er geen aanleiding om voor de uitleg daarvan aansluiting te zoeken bij de Wwg. (Voetnoot 70) De term ‘eigen vervoer’ – in art. 1.1 Wwg gedefinieerd als ‘vervoer van goederen met een of meer vrachtauto's dat voor eigen rekening wordt verricht dan wel als werkzaamheid van ondersteunende aard die direct samenhangt met de hoofdwerkzaamheid binnen de bedrijfsactiviteiten’ – komt bovendien in het verplichtstellingsbesluit geheel niet voor. Uit het verplichtstellingsbesluit blijkt niet dat de verplichtstelling beoogt aan te sluiten bij de term ‘beroepsvervoer’ uit de Wwg die ‘eigen vervoer’ uitsluit, zoals in subonderdeel 1.1 onder (ii) wordt betoogd.

Het hof heeft voorts in rov. 3.24 (in cassatie onbestreden) geoordeeld dat de representativiteitsgegevens die in het kader van het verzoek tot verplichtstelling zijn aangeleverd niet objectief kenbaar zijn voor derden, nu – zoals Deliveroo zelf ook heeft gesteld bij memorie van grieven (Voetnoot 71) – alleen de partijen die dit verzoek hebben ingediend deze precieze gegevens bezitten. Anders dan subonderdeel 1.1 onder (iii) kennelijk veronderstelt, brengt dit mee dat deze gegevens niet kunnen dienen als objectief aanknopingspunt voor de uitleg van de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit. Hierop wordt nader ingegaan bij de bespreking van subonderdeel 6.2.

De tekst van de cao beroepsgoederenvervoer over de weg bevat evenmin een objectief aanknopingspunt voor de uitleg dat het ‘vervoeren van goederen over de weg’ alleen zou zien op beroepsvervoer als bedoeld in de Wwg. Volgens de werkingssfeerbepaling van de cao is deze van toepassing op ‘(a)lle werkgevers en werknemers van in Nederland gevestigde ondernemingen die vergunningplichtig vervoer krachtens de Wet wegvervoer goederen (hierna Wwg), (…) verrichten, en/of die tegen vergoeding geheel of ten dele vervoer verrichten anders dan van personen, over de weg of over andere dan voor het openbaar verkeer openstaande wegen’. Hieruit volgt dat de cao ook een ruime werkingssfeer heeft en niet alleen toepasselijk is op werknemers en werkgevers die vergunningplichtig vervoer verrichten als bedoeld in de Wwg maar ook op andere vormen van vervoer van goederen over de weg tegen vergoeding. (Voetnoot 72) Dat de materiële bepalingen van de cao of de in het functiehandboek beschreven functies vooral zouden duiden op (gemotoriseerd) beroepsvervoer als de bedoeld in de Wwg doet daaraan niet af. Het gestelde in subonderdeel 1.1 onder (iv) gaat dus evenmin op. Dit wordt nader uitgewerkt bij de bespreking van onderdeel 5.

Ten slotte valt niet in te zien dat, zoals subonderdeel 1.1 onder (v) betoogt, de uitleg die het hof heeft gegeven aan de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit niet zou stroken met één van de doelen van de verplichtstelling (voorkoming van concurrentie op de arbeidsvoorwaarde pensioen binnen een bedrijfstak, zie hiervoor onder 4.23). De uitleg van het hof leidt er immers toe dat ook andere ondernemingen die zich bezig houden met (maaltijd)bezorging per fiets onder de verplichtstelling vallen indien aan de overige voorwaarden in het verplichtstellingsbesluit wordt voldaan. Dat Deliveroo wordt gerekend tot een bedrijfstak met ondernemingen die ‘geheel andersoortige en niet-concurrerende activiteiten ontplooien’ is derhalve onaannemelijk. Bovendien valt niet in te zien dat en waarom Deliveroo niet zou (kunnen) concurreren met ondernemingen die zich bezig houden met gemotoriseerd (beroeps)vervoer. Zoals hiervoor onder 5.13 opgemerkt, zijn meerdere webshops en bedrijven de afgelopen jaren overgestapt van pakketbezorging met gemotoriseerd vervoer op pakketbezorging per fietskoerier. Voor het vervoer van relatief lichte vracht over relatief korte afstanden concurreren ondernemingen die vervoer door middel van fietskoeriers aanbieden dus wel degelijk met ondernemingen die zich bezighouden met gemotoriseerd goederenvervoer, zou ik menen.

Uit het voorgaande volgt dat het hof een juiste uitleg heeft gegeven aan ‘het vervoeren van goederen over de weg’ als bedoeld in het verplichtstellingsbesluit en dat subonderdeel 1.1 faalt. Voor zover nodig, wordt dit verder uitgewerkt bij de bespreking van de onderdelen 2 tot en met 6.

Subonderdeel 1.2 klaagt dat het hof een onjuiste toepassing heeft gegeven aan de cao-norm. Daartoe wordt aangevoerd dat het hof ten onrechte de woorden ‘vervoer’ en ‘goederen’ op zichzelf heeft beoordeeld en de letterlijke betekenis van die woorden, althans van de woorden ‘vervoer van goederen over de weg’, voorop heeft gesteld en beslissend geacht, terwijl het hof in rov. 3.9 tot en met 3.11, 3.21 en 3.24 andere relevante gezichtspunten (het normale spraakgebruik, de werkingssfeer van de aanpalende cao, de betekenis van soortgelijke begrippen uit de Wwg, de inhoud van het Functiehandboek en de representativiteitsgrondslag) slechts separaat heeft onderzocht en nagegaan of die gezichtspunten kunnen afdoen aan vooropgestelde letterlijke betekenis van de woorden. Een dergelijke gefragmenteerde en secundaire beoordeling van relevante gezichtspunten verdraagt zich niet een juiste toepassing van de cao-norm, aldus subonderdeel 1.2. Daarmee zou het hof in feite een grammaticale uitleg hebben gegeven aan de werkingssfeerbepaling in plaats van een objectieve uitleg.

De klacht faalt. Blijkens de eerste zin van rov. 3.8 heeft het hof de werkingssfeerbepaling uitgelegd, zoals de cao-norm voorschrijft, aan de hand van de bewoordingen van de werkingssfeerbepaling, gelezen in het licht van de gehele tekst van het verplichtstellingsbesluit. Daarnaast heeft het hof in rov. 3.9 tot en met 3.11 beoordeeld of er objectieve aanwijzingen zijn voor een andere, door Deliveroo gestelde, tekstinterpretatie en in rov. 3.21 en 3.24 of de door het hof gekozen tekstinterpretatie, zoals Deliveroo heeft aangevoerd, leidt tot een onaannemelijk rechtsgevolg. De benadering van het hof is in overstemming met de cao-norm, zoals hiervoor beschreven in 4.19-4.22. Waar het om gaat is dat het hof niet alleen naar de taalkundige uitleg van de bewoordingen in het verplichtstellingsbesluit heeft gekeken maar ook (kenbaar) heeft onderzocht of er objectieve aanknopingspunten zijn voor deze of een andere uitleg van de werkingssfeerbepaling. Het is logisch dat het hof in dat kader de door Deliveroo gestelde objectieve aanknopingspunten separaat is langsgelopen. Niet valt in te zien dat (en hoe) het hof dit anders had moeten aanpakken in deze zaak, waarin het hof (terecht) tot het oordeel is gekomen dat objectieve aanknopingspunten voor een andere dan taalkundige uitleg ontbreken.

Subonderdeel 1.3 klaagt dat de extensieve uitleg van het hof van het begrip ‘vervoer van goederen over de weg’, die ertoe leidt dat ook maaltijdbezorging per fiets eronder valt, in strijd is met de met het legaliteitsbeginsel gemoeide rechtszekerheid en niet correspondeert met een passende, restrictieve uitleg van een werkingssfeerbepaling in een verplichtstellingsbesluit. Volgens het subonderdeel heeft het hof miskend dat een verplichtstellingsbesluit een overheidsmaatregel is, die een vergaande inbreuk betekent op de contractsvrijheid, en daarmee op het grondrecht op vrijheid van ondernemerschap. Met het oog daarop heeft het legaliteitsbeginsel te gelden, dat met zich brengt dat een werkingssfeerbepaling van meet af aan duidelijk moet zijn en vanuit een oogpunt van rechtszekerheid restrictief moet worden uitgelegd. Vereist is dat ondernemingen die onder de werkingssfeer van de verplichtstelling vallen daadwerkelijk met elkaar in concurrentie zijn. Als voorwaarde voor de verplichtstelling geldt dat sprake is van voldoende representativiteit binnen de bedrijfstak waarvoor de verplichtstelling geldt. Bij dit alles past een restrictieve uitleg van een werkingssfeerbepaling, aldus subonderdeel 1.3.

Deze klacht faalt. In cassatie is (terecht) niet bestreden dat de door het hof toegepaste cao-norm de toepasselijke maatstaf is bij de uitleg van het verplichtstellingsbesluit. Evenmin worden in cassatie (kenbaar) klachten gericht tegen rov. 3.7 van het bestreden arrest, waarin het hof het standpunt van Deliveroo dat een ruim geformuleerde werkingssfeerbepaling restrictief moet worden uitgelegd vanwege de verstrekkende gevolgen van de verplichtstelling voor ondernemingen die geen invloed hebben kunnen uitoefenen op de inhoud van de regeling, heeft verworpen. Heel kort samengevat overweegt het hof daartoe – m.i. terecht – dat de door Deliveroo bepleite restrictieve uitleg zich niet verdraagt met het vereiste van objectieve uitleg van de werkingssfeerbepaling. Nu deze overweging van het hof niet is bestreden, kan ook subonderdeel 1.3 niet slagen. Het subonderdeel faalt eveneens omdat het miskent, zoals ook volgt uit rov. 3.7, dat het hof de werkingssfeerbepaling niet extensief heeft uitgelegd, maar dat deze werkingssfeerbepaling ruim is geformuleerd en daarmee in beginsel een ruim bereik heeft.

Onderdeel 2, dat bestaat uit twee subonderdelen, klaagt over rov. 3.9, waarin het hof heeft geoordeeld dat het normale en/of gangbare spraakgebruik geen overtuigende aanwijzing bevat voor de stelling van Deliveroo dat bezorging per fiets niet onder de werkingssfeer valt.

Subonderdeel 2.1 stelt dat dit oordeel onjuist is, omdat het hof daarmee miskent dat naar normaal spraakgebruik het begrip ‘goederenvervoer’ niet ook maaltijdbezorging per fiets omvat, althans dat een objectieve uitleg geen letterlijke uitleg van een enkel begrip in dat besluit behelst. Subonderdeel 2.2 klaagt dat het oordeel zonder nadere motivering onbegrijpelijk is, omdat het hof niet duidelijk maakt op grond waarvan moet worden aangenomen dat het begrip ‘goederenvervoer’ in normaal spraakgebruik in de afgelopen jaren aan verandering onderhevig is geweest en thans ook vele andere vormen van niet gemotoriseerd goederenvervoer omvat en het hof niet inzichtelijk maakt in hoeverre het naar objectieve maatstaven kenbaar was dat de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingbesluit die ruimere betekenis heeft gekregen.

De klachten falen. Zoals hiervoor onder 5.13 vermeld, heeft het hof in rov. 3.9 met juistheid geoordeeld dat het begrip ‘goederenvervoer’ in het spraakgebruik in de loop van de afgelopen jaren aan verandering onderhevig is geweest en thans ook andere vormen van niet gemotoriseerd vervoer omvat, zoals vervoer per (bak)fiets en scooter. Omdat dit oordeel een rechtsoordeel (Voetnoot 73) omvat, kan de daartegen gerichte motiveringsklacht niet slagen.

Onderdeel 3 is gericht tegen rov. 3.10, waarin het hof, onder verwijzing naar zijn arrest in de zaak tussen Deliveroo en FNV, het standpunt van Deliveroo heeft verworpen dat voor het begrip ‘vervoeren van goederen over de weg’ aansluiting gezocht dient te worden bij de aanpalende cao beroepsgoederenvervoer over de weg en dat de werkingssfeerbepaling in deze cao aldus moet worden uitgelegd dat hieronder uitsluitend het wettelijk, gemotoriseerd beroepsgoederenvervoer als bedoeld in de Wwg valt. Het onderdeel stelt dat het slagen van het cassatieberoep van Deliveroo tegen het genoemde arrest van het hof in de zaak tussen Deliveroo en FNV over de cao beroepsgoederenvervoer over de weg (in cassatie bekend onder zaaknummer 22/00967) ook deze overweging vitieert.

De klaagt slaagt niet, nu – zoals blijkt uit mijn conclusie in die zaak – het cassatieberoep van Deliveroo in zaak 22/00967 moet worden verworpen. Het hof heeft in die zaak in een goed gemotiveerd arrest met juistheid geoordeeld dat Deliveroo onder de werkingssfeer van de cao beroepsgoederenvervoer over de weg valt.

Onderdeel 4, dat bestaat uit drie subonderdelen, klaagt over rov. 3.11 waarin het hof het betoog van Deliveroo dat de begrippen uit de Wwg leidend dienen te zijn bij de uitleg van de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit, heeft verworpen.

Subonderdeel 4.1 klaagt dat het oordeel van het hof, dat hetgeen objectief kenbaar is uit de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit onvoldoende aanwijzingen bevat om te concluderen dat deze bepaling alleen ziet op beroepsvervoer krachtens de Wwg, onjuist dan wel onbegrijpelijk is. Aangevoerd wordt dat het hof heeft miskend dat, indien de gebezigde bewoordingen in een verplichtstellingsbesluit gelijk(soortig) zijn aan de begrippen in (voor de bedrijfstak relevante) wetgeving, de betekenis van deze wettelijke begrippen in het kader van de cao-norm een objectief aanknopingspunt vormt, althans kan vormen, voor de uitleg van diezelfde begrippen in het verplichtstellingsbesluit. Dit geldt temeer in een geval als de onderhavige, waarin de terminologische overeenkomsten tussen het verplichtstellingsbesluit en de Wwg zo talrijk zijn (zowel het verplichtstellingsbesluit als de Wwg bevatten of zien op de begrippen ‘goederenvervoer over de weg’, ‘wegvervoer’ en ‘beroepsvervoer’). Anders dan het hof lijkt aan te nemen, is niet vereist dat in het betreffende verplichtstellingsbesluit (expliciet) naar die wetgeving wordt verwezen. In ieder geval behoefde het oordeel van het hof dat er onvoldoende aanwijzingen zijn om te concluderen dat het verplichtstellingsbesluit alleen ziet op ‘beroepsvervoer’ krachtens de Wwg, in het licht van het voorgaande nadere motivering, aldus (nog steeds) subonderdeel 4.1.

Zowel de rechts- als motiveringsklacht van subonderdeel 4.1 falen. Zoals hiervoor in 5.14 reeds uiteengezet, is het oordeel van het hof juist. Het verplichtstellingsbesluit bevat een eigen omschrijving van de term ‘beroepsvervoer’, waaruit niet blijkt dat met de term ‘beroepsvervoer’ hetzelfde is bedoeld als in de Wwg. Er is dan geen aanleiding om ‘beroepsvervoer’ op dezelfde wijze uit te leggen als in de Wwg. Dat het verplichtstellingsbesluit (voor een deel) dezelfde terminologie hanteert als de Wwg maakt dit niet anders. Het oordeel van het hof is een rechtsoordeel, en kan in cassatie niet met een motiveringsklacht worden bestreden.

Subonderdeel 4.2 klaagt dat de overweging van het hof in rov. 3.11, dat de vraag of en in welke vorm ‘eigen vervoer’ onder de werkingssfeer valt in deze procedure niet voorligt nu Deliveroo uitsluitend vervoer voor derden verricht, onbegrijpelijk is en het bestreden oordeel niet kan dragen. Volgens het subonderdeel berust deze overweging op een verkeerde lezing van de gedingstukken, omdat Deliveroo het ‘eigen vervoer’-argument niet heeft gebruikt omdat zij zelf dergelijk vervoer zou verrichten, maar in de context van haar betoog dat de begrippen uit de Wwg leidend dienen te zijn bij de uitleg van de werkingssfeerbepaling. Daartoe heeft Deliveroo aangevoerd dat de enorme eigen-vervoersector, die sinds 1940 een eigen branchevereniging kent, niet onder het verplichtstellingsbesluit wordt geschaard, terwijl dat in de uitleg van Bpf Vervoer wel had gemoeten en dat de enige verklaring hiervoor is dat ‘eigen vervoer’ sinds jaar en dag is uitgezonderd van de wettelijke definitie van ‘beroepsvervoer’. Volgens het subonderdeel heeft het hof niet, dan wel niet genoegzaam en voldoende begrijpelijke gerespondeerd op dit betoog.

M.i. heeft het hof wel degelijk voldoende gerespondeerd op dit betoog van Deliveroo. Het hof heeft in de tweede zin van rov. 3.11 (“De definitie van beroepsvervoer in de Wwg sluit ‘eigen vervoer’ uit, terwijl in de zienswijze van Bpf Vervoer alle bedrijven die eigen vervoer verrichten ook onder het verplichtstellingsbesluit vallen”) dit betoog samengevat weergegeven. Daarop heeft het hof gerespondeerd door te overwegen dat hetgeen objectief kenbaar is uit de werkingssfeerbepaling van het verplichtstellingsbesluit onvoldoende aanwijzingen bevat om te concluderen dat de werkingssfeerbepaling alleen ziet op beroepsvervoer krachtens de Wwg. Hierin ligt besloten dat uit het verplichtstellingsbesluit niet blijkt dat, net als in de Wwg, ‘eigen vervoer’ is uitgezonderd van het begrip beroepsvervoer (als onderdeel van ‘onderneming in het Beroepsvervoer over de Weg’). Het hof heeft zich begrijpelijkerwijs niet gebogen over de vraag of en in hoeverre de sector ‘eigen vervoer’ onder de verplichtstelling valt, omdat Deliveroo (in cassatie onbestreden) uitsluitend vervoer voor derden verricht. Subonderdeel 4.2 faalt derhalve.

Subonderdeel 4.3 richt een motiveringsklacht tegen de overweging van het hof dat in de zienswijze van Bpf Vervoer alle bedrijven die eigen vervoer verrichten ook onder het verplichtstellingsbesluit vallen, voor zover deze aldus zou moeten worden begrepen dat Bpf Vervoer zou hebben gesteld dat ook bedrijven die eigen vervoer verrichten onder het verplichtstellingsbesluit vallen. Volgens het subonderdeel heeft Bpf Vervoer iets dergelijks niet gesteld.

De klacht berust op een onjuiste lezing van de bestreden overweging. Het hof heeft niet aangenomen dat Bpf Vervoer het standpunt heeft ingenomen dat alle bedrijven die eigen vervoer verrichten ook onder het verplichtstellingsbesluit vallen. Zoals blijkt uit de bespreking van de subonderdeel 4.2, lees ik de tweede zin van rov. 3.11 zo dat het hof hierin een samenvatting van het standpunt van Deliveroo heeft weergegeven. Deliveroo heeft bij pleidooi in hoger beroep immers aangevoerd dat in de uitleg die Bpf Vervoer in deze procedure verdedigt, de sector ‘eigen vervoer’ onder het verplichtstellingsbesluit zou vallen. (Voetnoot 74) Subonderdeel 4.3 faalt derhalve.

Onderdeel 5 is gericht tegen rov. 3.21, waarin het hof kort samengevat heeft geoordeeld dat het van de cao deel uitmakende functiehandboek, waarin volgens Deliveroo slechts functies zijn opgenomen die voorkomen bij het wettelijk (gemotoriseerd) beroepsgoederenvervoer en waarin de functies binnen Deliveroo niet zijn genoemd, niet meebrengt dat sprake is van onaannemelijke rechtsgevolgen wanneer Deliveroo onder de werkingssfeer van het verplichtstellingsbesluit valt. Het onderdeel valt uiteen in twee subonderdelen.

Subonderdeel 5.1 klaagt dat de overweging van het hof dat het functiehandboek als onderdeel van de cao slechts zijdelings van belang is bij de uitleg van het verplichtstellingsbesluit, rechtens onjuist althans onvoldoende is gemotiveerd. Volgens het subonderdeel miskent het hof dat de inhoud van een aanpalende cao een volwaardig objectief gezichtspunt is bij de uitleg van het verplichtstellingsbesluit dan wel behoefde het oordeel dat het functiehandboek slechts zijdelings van belang nadere motivering.

Deliveroo heeft geen belang bij bespreking van dit subonderdeel. De overweging dat het functiehandboek als onderdeel van de cao slechts zijdeling van belang is bij de uitleg van de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit, is niet dragend voor het oordeel van het hof dat het ontbreken van de binnen Deliveroo voorkomende functies in het functiehandboek niet leidt tot onaannemelijke rechtsgevolgen indien Deliveroo onder de werkingssfeer van het verplichtstellingsbesluit valt. Het hof heeft deze overweging slechts in een bijzin opgenomen en uit de bewoordingen (“Daargelaten het feit dat (…)”) blijkt dat het een overweging ten overvloede betreft. Dragend voor het oordeel van het hof is de (in cassatie onbestreden) overweging dat het niet-limitatieve karakter van de opsomming van de functies in combinatie met het feit dat de functie van maaltijdbezorger een relatief nieuwe functie betreft verklaren dat en waarom de functie (nog) niet is beschreven in het functiehandboek.

Overigens merk ik op dat het hof m.i. terecht weinig belang hecht aan de functieomschrijvingen in het functiehandboek bij de aanpalende cao in het kader van de uitleg van de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit. De werkingssfeer van het verplichtstellingsbesluit is immers – net als de cao beroepsgoederenvervoer over de weg – niet gerelateerd aan de werkzaamheden die de werknemers verrichten. Het verplichtstellingsbesluit, althans de voor deze zaak relevante passage uit het verplichtstellingsbesluit (zie de definitie van ‘Werknemer A’ onder I.1), bevat een aan de activiteiten van de werkgever gekoppelde werkingssfeerbepaling (zie hiervoor onder 4.17). De verplichtstelling geldt onder meer voor werknemers (zoals omschreven in het verplichtstellingsbesluit) die in dienst zijn bij een onderneming in het Beroepsvervoer over de Weg. Volgens de omschrijving in het verplichtstellingsbesluit van een onderneming in het Beroepsvervoer over de Weg (onder I.4) is relevant of het bedrijf of een afdeling van een zodanig bedrijf uitsluitend of in hoofdzaak werkzaamheden uitoefent behorende tot het wegvervoer. Niet relevant voor de verplichtstelling is of de werknemers van die onderneming al dan niet werkzaam zijn in ‘klassieke vervoersfuncties’. (Voetnoot 75)

Subonderdeel 5.2 klaagt dat het onbegrijpelijk is dat het hof het functiehandboek slechts in de oordeelsvorming betrekt in het kader van de (on)aannemelijkheid van de rechtsgevolgen, omdat Deliveroo niet uitsluitend in dat kader een beroep op het functiehandboek heeft gedaan. Volgens het subonderdeel heeft Deliveroo ook betoogd dat het feit dat alle 168 functies in het functiehandboek alleen bestaan bij ondernemingen die wettelijk beroepsvervoer verrichten een objectieve kenbare aanwijzing is dat de werkingssfeer van het verplichtstellingsbesluit tot dat wettelijk beroepsverkeer is beperkt en dat het begrip ‘wegvervoer’, althans het begrip ‘vervoer van goederen over de weg’ in dat besluit overeenkomstig het begrip ‘beroepsvervoer’ in de Wwg moet worden uitgelegd. (Voetnoot 76)

Deze klacht faalt eveneens vanwege gebrek aan belang. Zoals hiervoor opgemerkt onder 5.38 zijn de in het functiehandboek beschreven werknemersfuncties irrelevant voor de uitleg van de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit, omdat sprake is van een aan de activiteiten van de werkgever gekoppelde werkingssfeerbepaling. Daarnaast volgt uit de – in cassatie onbestreden – overweging van het hof dat het niet-limitatieve karakter van de opsomming van de functies in combinatie met het feit dat de functie van maaltijdbezorger een relatief nieuwe functie betreft, verklaren dat en waarom de functie (nog) niet is beschreven in het functiehandboek en dat het functiehandboek ook om die reden geen objectief gezichtspunt kan vormen bij de uitleg van de werkingssfeerbepaling.

Onderdeel 6, dat bestaat uit vijf subonderdelen, is gericht tegen rov. 3.24. Kort samengevat heeft het hof in rov. 3.24 het betoog van Deliveroo verworpen dat de door Bpf Vervoer bepleite uitleg van de werkingssfeerbepaling onaannemelijk is, omdat het rechtsgevolg hiervan zou zijn dat werkgevers onder de verplichtstelling vallen die niet zijn “meegerekend” bij het bepalen van de representativiteit die ten grondslag heeft gelegen aan diezelfde verplichtstelling.

Subonderdeel 6.1 stelt dat onbegrijpelijk is dat het hof dit slechts in zijn oordeelsvorming betrekt in het kader van de onaannemelijkheid van de rechtsgevolgen. Volgens het subonderdeel heeft Deliveroo dat betoog niet uitsluitend in die sleutel geplaatst, maar ook in meer algemene zin aangevoerd dat een uitleg van de werkingssfeer van het verplichtstellingsbesluit die afwijkt van de werkingssfeer waarvan ten tijde van de representativiteitstoets is uitgegaan, objectief onredelijk en dus onjuist is, gelet op het feit dat verplichtstelling van een pensioenfonds een inbreuk vormt op de contractsvrijheid en daarmee op het grondrecht van vrijheid van ondernemerschap, welke inbreuk ingevolge de Wet Bpf 2000 enkel door de representativiteit van de sociale partners kan worden gerechtvaardigd. Het subonderdeel verwijst naar de pleitnota in hoger beroep van Deliveroo, onder nrs. 35-43.

Het subonderdeel faalt. De uitleg van de gedingstukken is voorbehouden aan het hof als feitenrechter. Niet onbegrijpelijk is dat het hof het hiervoor genoemde door Deliveroo bij pleidooi in hoger beroep gevoerde betoog in de kern heeft opgevat als een beroep op de onaannemelijkheid van de rechtsgevolgen van de door Bpf Vervoer bepleite uitleg van de werkingssfeerbepaling. In de pleitnota heeft Deliveroo (bij randnummer 35) vooropgesteld dat de letterlijke uitleg van het fonds niet past bij de representativiteitsgegevens die ten grondslag liggen aan de verplichtstelling en die uitleg ook daarom onaannemelijk is. Daarna heeft Deliveroo onder nrs. 36-40 uiteengezet dat een werkingssfeerbepaling niet zo kan worden uitgelegd dat de werkingssfeer na het besluit tot verplichtstelling van de minister ook ziet op bedrijven uit een sector die niet zijn meegerekend bij berekening van de representativiteit van de sociale partners in de sectoren waarvoor de verplichtstelling geldt. Dat is wat Bpf Vervoer doet door middel van de door haar gehanteerde uitleg van de werkingssfeerbepaling, aldus Deliveroo. De pleitnota vermeldt onder nr. 41: “Je kunt niet een Verplichtstelling aanvragen op basis van representativiteit in de sectoren A, B en C, om vervolgens de werkingssfeer zo uit te leggen, dat sector D er ook onder valt, zonder enige vorm van representativiteit. Dat is hoe dan ook een onaannemelijk, en zelfs onaanvaardbaar rechtsgevolg.” Niet onbegrijpelijk is dat het hof de verwijzingen naar de contractsvrijheid en het recht op vrijheid van ondernemerschap onder randnummers 38 en 42 van de pleitnota, heeft opgevat als ondersteunend voor het betoog dat de uitleg van de werkingssfeerbepaling door Bpf Vervoer leidt tot een onaannemelijk rechtsgevolg.

Subonderdeel 6.2 stelt dat het hof ten onrechte tot het oordeel gekomen dat geen sprake is van een onaannemelijk rechtsgevolg, nu in cassatie veronderstellenderwijs moet worden aangenomen dat de uitleg van de werkingssfeerbepaling in de onderhavige procedure niet strookt met de kennelijke uitleg van die bepaling op basis waarvan in het kader van de aanvraag van de verplichtstelling de representativiteitsgegevens zijn aangeleverd. Volgens het subonderdeel heeft het hof miskend dat art. 2 lid 1 Wet Bpf 2000 met zich brengt dat de uitleg van een werkingssfeerbepaling in een verplichtstellingsbesluit die niet strookt met de representativiteitsgrondslag waarop de verplichtstelling is verleend, leidt tot een onaannemelijk rechtgevolg. Daartoe betoogt het subonderdeel dat art. 2 lid 1 Wet Bpf 2000 borgt dat sprake is van daadwerkelijk concurrerende bedrijven door als voorwaarde voor de verplichtstelling van een pensioenregeling de eis te stellen dat sprake is van voldoende representativiteit en dat de representativiteitstoets van art. 2 lid 1 Wet Bpf 2000 daarnaast de grondslag van de verplichtstelling vormt en de rechtvaardiging voor de inbreuk die daarmee wordt gemaakt op de contractvrijheid en op het grondrecht van vrijheid van ondernemerschap. Deliveroo heeft onweersproken gesteld dat zij behoort tot een sector of branche die in de representativiteitstoets die aan de aanvraag tot verplichtstelling ten grondslag werd gelegd niet is verdisconteerd, terwijl zij evenmin concurreert met beroepsgoederenvervoerders. Volgens het subonderdeel is het dan “ongerijmd” om de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit zo uit te leggen dat Deliveroo toch onder werkingssfeer van die verplichtstelling valt, omdat dit leidt tot het onaannemelijke rechtsgevolg dat de reikwijdte van het verplichtstellingsbesluit wordt uitgebreid, althans wezenlijk breder wordt dan de representativiteitsgrondslag waarop dat besluit rust.

Het subonderdeel faalt, omdat de toepasselijke cao-norm meebrengt dat de representativiteitsgrondslag en een mogelijk daaruit afgeleide bedoeling van de sociale partners, niet kunnen worden betrokken bij de uitleg van de werkingssfeerbepaling in het verplichtstellingsbesluit, althans niet in dit geval. Het hof heeft in rov. 3.24 namelijk (in cassatie onbestreden) overwogen dat de representativiteitsgegevens die ten grondslag liggen aan het verplichtstellingsbesluit niet objectief kenbaar waren voor derden. Deze gegevens kunnen daarom niet dienen als objectief aanknopingspunt voor het bepalen van de bedoeling van de sociale partners ten aanzien van de reikwijdte van de werkingssfeerbepaling. Dit geldt ook voor het op die bedoeling steunende betoog van Deliveroo dat de uitleg die Bpf Vervoer geeft aan de werkingssfeerbepaling leidt tot onaannemelijk rechtsgevolgen. De cao-norm heeft immers (mede) tot doel te voorkomen dat een niet-kenbare partijbedoeling kan worden tegengeworpen aan werkgevers en werknemers die niet bij de totstandkoming van de werkingssfeerbepaling betrokken waren (zie hiervoor onder 4.23).

Daarmee strandt ook de rechtsklacht van subonderdeel 6.4, dat betoogt dat de eis van objectieve kenbaarheid weliswaar geldt voor de partijbedoeling waarmee de rechter bij zijn uitleg conform de cao-norm rekening kan houden, maar niet voor de vraag naar de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen waartoe de onderscheiden, op zichzelf mogelijke tekstinterpretaties zouden leiden.

De motiveringsklachten van subonderdeel 6.3 en subonderdeel 6.4 treffen evenmin doel. Uit mijn bespreking van subonderdeel 6.2 volgt dat de overweging van het hof in rov. 3.24 dat de representativiteitsgegevens die in de verplichtstellingsprocedure zijn aangeleverd niet objectief kenbaar waren voor derden een afdoende motivering vormt van de verwerping van het betoog van Deliveroo.

Subonderdeel 6.5 bevat de klacht dat het niet terecht is, voor zover de overweging van het hof dat het debat over de werkingssfeer in het kader van de aanvraag tot verplichtstelling kennelijk niet is gevoerd, een verwijt aan het adres van Deliveroo behelst omdat zij op dat moment zou hebben nagelaten de werkingssfeer ter discussie te stellen door het indienen van een zienswijze.

Deze klacht faalt omdat een dergelijk verwijt niet in de overweging van het hofkan worden gelezen. Voor zover de overweging wel op die manier zou moeten worden uitgelegd, heeft Deliveroo geen belang bij deze klacht omdat het – zoals blijkt uit mijn bespreking van de subonderdelen 6.2-6.4 – een overweging ten overvloede betreft.

Onderdeel 7 is gericht tegen rov. 3.14 t/m 3.19, waarin het hof kort gezegd heeft beoordeeld of is voldaan aan de eis dat Deliveroo ‘uitsluitend of in hoofzaak’ werkzaamheden behorend tot het wegvervoer verricht. Het subonderdeel bestaat uit vier subonderdelen, waarvan de laatste twee voorwaardelijk zijn ingediend.

Subonderdeel 7.1 komt op tegen het oordeel in rov. 3.14 dat in de stellingen van Bpf Vervoer besloten ligt dat de activiteiten van Deliveroo zowel gemeten naar omzet als naar bestede arbeidsuren voor meer dan 50% bestaan uit bezorging of daaraan toe te rekenen werkzaamheden en behoren tot het wegvervoer zoals bedoeld in de werkingssfeerbepaling. Het subonderdeel klaagt dat dit oordeel onbegrijpelijk is, omdat de stellingen van Bpf Vervoer niet anders kunnen worden begrepen dan dat Deliveroo gemeten naar loonsom in hoofdzaak werkzaamheden behorende tot het wegvervoer verricht. Het subonderdeel wijst erop dat Bpf Vervoer op diverse plaatsen expliciet heeft gesteld dat de vraag of aan het hoofdzakelijkheidsvereiste is voldaan moet worden beantwoord op basis van de loonsom. Uit het oordeel van het hof dat de omvang van de bedrijfsactiviteiten ten behoeve van de toetsing aan het hoofdzakelijkheidsvereiste zowel op basis van omzet als op basis van arbeidsuren kan worden bepaald, volgt dat de loonsom volgens het hof niet een relevante maatstaf is. Volgens subonderdeel 7.1 is daarom geen andere conclusie mogelijk dan dat Bpf Vervoer niet aan haar stelplicht met betrekking tot het hoofdzakelijkheidscriterium heeft voldaan, zodat haar vorderingen afgewezen (hadden) moeten worden.

De klacht berust op een onjuiste lezing van de bestreden overweging. Het hof heeft in de stellingen van Bpf Vervoer niet gelezen dat zij heeft aangevoerd dat de omvang van de bedrijfsactiviteiten dient te worden bepaald naar omzet of bestede arbeidsuren, maar heeft op dit punt (conform art. 25 Rv) ambtshalve de rechtsgronden aangevuld. Uitleg van een verplichtstellingsbesluit is immers een rechtsoordeel. Het is aan de rechter om daarover te oordelen, onafhankelijk van wat partijen daarover hebben aangevoerd. Het hof heeft ambtshalve geoordeeld dat het antwoord op de vraag of Deliveroo ‘in hoofdzaak’ (dat wil zeggen: voor meer dan 50%) werkzaamheden verricht die behoren tot het wegvervoer, zowel aan de hand van de omzet als aan de hand van de bestede arbeidsuren kan worden bepaald. Vervolgens heeft het hof geoordeeld dat uit de (feitelijke) stellingen van Bpf Vervoer (over het aantal bezorgers dat eind 2017 bij Deliveroo werkzaam was, de toerekening van de totale loonsom van de bezorgers aan het wegvervoer en het aantal bezorgers afgezet tegen het aantal personen dat op kantoor werkzaam is) kan worden afgeleid dat de activiteiten van Deliveroo zowel gemeten naar omzet als naar bestede arbeidsuren voor meer dan 50% bestaan uit bezorging of daaraan toe te rekenen werkzaamheden en behoren tot het wegvervoer, en dat Bpf Vervoer in dit verband voldoende feiten heeft gesteld. Het subonderdeel ziet hieraan voorbij en faalt derhalve.

Subonderdeel 7.2 klaagt over de begrijpelijkheid van rov. 3.17 en 3.18, voor zover het hof daarin ter bepaling van de hoofdactiviteit van Deliveroo tóch betekenis heeft toegekend aan de loonsom die met de bezorgactiviteit gemoeid is, terwijl het hof in rov. 3.14 heeft geoordeeld dat de omvang van de bedrijfsactiviteiten in het kader van het hoofdzakelijkheidscriterium zowel op basis van omzet als op basis van arbeidsuren kan worden bepaald (en dus niet op basis van de loonsom).

Het is inderdaad enigszins verwarrend dat het hof in rov. 3.17 en 3.18 meerdere keren refereert aan de loonsom, terwijl uit rov. 3.14 blijkt dat dit niet een relevant criterium is voor het bepalen van de omvang van de bedrijfsactiviteiten in het kader van het hoofdzakelijkheidscriterium. In de bestreden overweging van rov. 3.17 heeft het hof echter óók gerefereerd aan de bestede arbeidsuren (“Ook indien deze stelling juist is met er echter van worden uitgegaan dat het overgrote deel van de loonsom en van de arbeidsuren wordt besteed aan bezorging (…)”). Nu het hof in rov. 3.14 heeft geoordeeld dat de omvang van de bedrijfsactiviteiten onder meer kan worden bepaald aan de hand van de arbeidsuren, moet er van uit worden gegaan dat het hof in rov. 3.17 uiteindelijk vooral betekenis heeft toegekend aan de omstandigheid dat het overgrote deel van de arbeidsuren wordt besteed aan bezorging en niet aan de omstandigheid dat het overgrote deel van de loonsom daaraan wordt besteed. In de bestreden overweging in rov. 3.18 reageert het hof op een stelling die Deliveroo heeft aangevoerd in het kader van de loonsom, namelijk dat de werknemers werkzaam waren op basis van een min/max contract en dat ter bepaling van de loonsom derhalve van nul uren uit gegaan dient te worden. Kennelijk en niet onbegrijpelijk heeft het hof dit betoog óók relevant geacht in het kader van de bestede arbeidsuren, en heeft het hof daarover geoordeeld dat de feitelijke situatie doorslaggevend is. Subonderdeel 7.2 faalt derhalve.

Subonderdeel 7.3 is ingesteld onder de voorwaarde dat de klacht van subonderdeel 7.1 niet slaagt met afwijzing van de vorderingen van Bpf Vervoer tot gevolg, dan wel Uw Raad zou oordelen dat het oordeel van het hof, dat de omvang van de bedrijfsactiviteiten zowel op basis van omzet als op basis van arbeidsuren kan worden bepaald, niet in stand kan blijven. Nu subonderdeel 7.1 naar mijn mening niet kan slagen, is aan één van deze voorwaarden voldaan en dient de klacht te worden behandeld.

Het subonderdeel richt in de eerste plaats een rechtsklacht tegen het oordeel van het hof in rov. 3.14, dat de omvang van de bedrijfsactiviteiten zowel op basis van de omzet als op basis van arbeidsuren kan worden bepaald. Volgens het subonderdeel heeft het hof daarmee miskend dat voor een geval als het onderhavige, waarin in een verplichtstellingsbesluit een hoofdzakelijkheidscriterium wordt gehanteerd zonder dat is gespecificeerd hoe moet worden bepaald of aan dit criterium is voldaan, beslissend is hoe het bedrijfsmodel van de werkgever is ingericht. In dat kader heeft Deliveroo – kort samengevat – aangevoerd dat zij een technologiebedrijf is, dat haar bedrijfsmodel is gericht op exploitatie van een online bestelplatform, dat de instandhouding en exploitatie van dit online bestelplatform haar kernactiviteit is en de bezorgactiviteit, die op zichzelf verlieslatend is voor Deliveroo, slechts ondersteunend is aan deze kernactiviteit.

Deze klacht getuigt van een onjuiste rechtsopvatting. Indien een verplichtstellingsbesluit een ‘in hoofdzaak-criterium’ bevat zonder dat in het besluit is toegelicht hoe moet worden bepaald of aan dit criterium is voldaan, zal de rechter een en ander door middel van de uitleg van het verplichtstellingsbesluit moeten vaststellen. Volgens de toepasselijke uitlegmaatstaf, de cao-norm, kan de rechter daarbij onder meer acht slaan op de bewoordingen van de bepaling waarin het hoofdzakelijkheidscriterium voorkomt, gelezen in het licht van de gehele tekst van het verplichtstellingsbesluit, elders in het verplichtstellingsbesluit gebruikte begrippen, een eventueel bij het verplichtstellingsbesluit behorende toelichting evenals op de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen waartoe de onderscheiden, op zichzelf mogelijke tekstinterpretaties zouden leiden. Anders dan het subonderdeel betoogt, kan dus niet in zijn algemeenheid worden gesteld dat in een geval als het onderhavige beslissend is hoe het bedrijfsmodel van de werkgever is ingericht. Dit hangt immers af van de uitleg van het desbetreffende verplichtstellingsbesluit en het daarin vervatte hoofdzakelijkheidscriterium.

Voor de onderbouwing van de rechtsklacht kan evenmin steun worden gevonden in rov. 4.1.7 van het Booking.com-arrest (Voetnoot 77), waarnaar subonderdeel 7.3 verwijst. In die zaak was niet aan de orde hoe het ‘in hoofdzaak-criterium’ van het desbetreffende verplichtstellingsbesluit voor de reisbranche moet worden uitgelegd.

Het subonderdeel klaagt niet, althans niet anders dan op basis van het voorgenoemde generieke argument, dat het hof het ‘in hoofdzaak-criterium’ uit het verplichtstellingsbesluit onjuist heeft uitgelegd. Niet bestreden is dat in het kader van het hoofdzakelijkheidscriterium beoordeeld dient te worden of Deliveroo voor meer dan 50% werkzaamheden behorend tot het wegvervoer uitoefent. Evenmin is aangevoerd dat (en waarom) een uitleg van het verplichtstellingsbesluit op grond van de cao-norm meebrengt dat de inrichting van het bedrijfsmodel van de werkgever beslissend is voor de vraag of deze voor meer dan 50% werkzaamheden behorend tot het wegvervoer uitoefent. Ook overigens valt niet in te zien op welke wijze de inrichting van het bedrijfsmodel van een onderneming zou moeten worden bepaald, zonder dat wordt gekeken naar factoren als omzet of arbeidsuren.

Het voorgaande brengt mee dat de rechtsklacht van subonderdeel 7.3 faalt. Daarmee strandt ook de op deze rechtsklacht voortbouwende motiveringsklacht van subonderdeel 7.3, kort samengevat, dat het hof in rov. 3.16 onvoldoende heeft gerespondeerd op het betoog van Deliveroo dat zij een technologiebedrijf is waarbij bezorging een ondergeschikte rol speelt. Volgens het subonderdeel weerlegt het hof dit betoog niet door in rov. 3.16 te oordelen dat Deliveroo deze stelling nader had moeten onderbouwen, door onder meer inzage te geven in de omzet of het aantal arbeidsuren dat is gemoeid met de afname door restaurants van alleen de modules waarbij geen bezorging plaatsvindt ten opzichte van de totale omzet of het totale aantal arbeidsuren dan wel door inzichtelijk te maken welk gedeelte van alle maaltijden die via het platform worden besteld door Deliveroo worden bezorgd. Aan deze motiveringsklacht ligt eveneens de onjuiste generieke veronderstelling ten grondslag dat in het kader van de vraag of is voldaan aan het ‘in hoofdzaak-criterium’ moet worden beoordeeld hoe het bedrijfsmodel van Deliveroo is ingericht en dat de omzet of het aantal arbeidsuren dat met de bezorgactiviteit gemoeid is, niet relevant is.

Subonderdeel 7.4 is ingesteld onder dezelfde voorwaarde als het voorgaande subonderdeel en behoeft behandeling omdat aan deze voorwaarde is voldaan. Het klaagt dat het hof zijn oordeel in rov. 3.14 dat de omvang van de bedrijfsactiviteiten zowel op basis van omzet als op basis van arbeidsuren kan worden bepaald onvoldoende heeft gemotiveerd, nu iedere motivering ontbreekt en niet inzichtelijk is gemaakt waarom deze varianten allebei mogelijk zijn in plaats van slechts één van beide en evenmin waarom niet een andere variant kan worden toegepast (zoals de loonsom of inrichting of gerichtheid van het bedrijfsmodel).

Deze klacht faalt, omdat de aangevallen overweging van het hof een rechtsoordeel betreft dat in cassatie niet door middel van een motiveringsklacht kan worden bestreden.

De onderdelen 8 tot en met 10 hebben betrekking op de toetsing van de geldigheid van het verplichtstellingsbesluit door de burgerlijke rechter. In dit verband is het volgende voorop te stellen.

Een verplichtstellingsbesluit bevat algemeen verbindende voorschriften en is derhalve wetgeving in materiële zin. Tegen een besluit inhoudende (een) algemeen verbindend(e) voorschrift(en) kan ingevolge art. 8:3, aanhef onder a, Awb geen beroep worden ingesteld bij de bestuursrechter. (Voetnoot 78) Belanghebbende partijen hebben slechts de mogelijkheid om een zienswijze in te dienen in het kader van de procedure tot vaststelling en wijziging van het verplichtstellingsbesluit (zie hiervoor onder 4.7-4.9). Omdat beroep bij de bestuursrechter niet open staat, is het mogelijk om een verplichtstellingsbesluit ter toetsing voor te leggen aan de burgerlijke rechter.

Algemeen verbindende voorschriften, die geen wetgeving in formele zin vormen, kunnen door de rechter worden getoetst op rechtmatigheid, in het bijzonder op verenigbaarheid met hogere regelgeving. Het toetsingsverbod van art. 120 Grondwet is daarop niet van toepassing. Dit brengt ook mee dat de rechter algemeen verbindende voorschriften kan toetsen aan algemene rechtsbeginselen en (ander) ongeschreven recht.

Op 24 september 2021 heeft de Hoge Raad in het Reclamedrukwerk-arrest verduidelijkt dat de hiervoor geciteerde maatstaf uit het Binnenvaart-arrest naar zijn strekking niet verschilt van de maatstaf die de Centrale Raad van Beroep in de hiervoor genoemde uitspraken van 1 juli 2019 heeft geformuleerd. (Voetnoot 82) Dit is in lijn met de conclusie van A-G Wissink. (Voetnoot 83)

Uit de door de Hoge Raad geformuleerde maatstaf volgt dat de rechter bij de toetsing van materiële wetgeving aan algemene rechtsbeginselen de waarde of het maatschappelijk belang van de betrokken belangen niet naar eigen inzicht mag bepalen en in verband met de constitutionele bevoegdheidsverdeling tussen wetgever en rechter ook voor het overige terughoudendheid moet betrachten. Naar gelang de omstandigheden van het geval, kan de rechter echter meer of minder indringend toetsen. (Voetnoot 84) De intensiteit van de toetsing kan, zoals blijkt uit de hiervoor genoemde uitspraken van de Centrale Raad van Beroep, afhangen van onder meer de beslissingsruimte die het vaststellend orgaan heeft, de aard en inhoud van de vaststellingsbevoegdheid en de daarbij te betrekken belangen.

Onderdeel 8 richt een rechtsklacht tegen het oordeel van het hof in rov. 3.14, dat het feit dat in het verplichtstellingsbesluit criteria ontbreken ter bepaling van de vraag hoe (in het kader van het ‘in hoofdzaak-criterium’) de meerderheid van 50% bepaald moet worden, niet meebrengt dat sprake is van een onduidelijkheid in de werkingssfeerbepaling die leidt tot strijd met het legaliteitsbeginsel en het rechtszekerheidsbeginsel. Daartoe wordt kort samengevat betoogd dat, met het oog op de vergaande inbreuk die een van overheidswege opgelegde verplichtstelling van een pensioenregeling maakt op de contractsvrijheid en het grondrecht op vrijheid van ondernemerschap en de (grote) financiële consequenties daarvan voor werkgevers en werknemers, het legaliteitsbeginsel te gelden, dat met zich brengt dat een werkingssfeerbepaling in een verplichtstellingsbesluit van meet af aan duidelijk moet zijn (lex certa). Ontbreekt een voldoende mate van duidelijkheid, dan is de verplichtstelling niet verbindend. Het onderdeel betoogt dat dit het geval is bij een hoofdzakelijkheidscriterium waarin, zoals in dit geval, niet nader is gespecificeerd hoe de meerderheid van 50% moet worden bepaald, aangezien deze meerderheid op verschillende wijzen kan worden vastgesteld (bijvoorbeeld op basis van omzet, arbeidsuren, loonsom, aantal werknemers of inrichting van het bedrijfsmodel). Hierdoor is het voor werkgevers (en werknemers) op voorhand niet mogelijk om te bepalen of zij onder de verplichtstelling vallen of niet. Het hof zou een en ander hebben miskend, aldus onderdeel 8.

Zoals ook blijkt uit de schriftelijke toelichting van Deliveroo onder nr. 134, is deze klacht geïnspireerd door de uitspraak van het hof ’s-Hertogenbosch van 7 november 2017 in de zaak Bpf Vervoer/Lotra. (Voetnoot 85) Die zaak ging ook over het verplichtstellingsbesluit voor het bedrijfstakpensioenfonds voor het beroepsgoederenvervoer over de weg, maar dan over de uitzondering die daarin is opgenomen voor de uitzendkracht die in dienst is van een onderneming die “voor ten minste 25% uitzendt naar ondernemingen op wie het bepaalde in deze verplichtstellingsbeschikking niet van toepassing is” (zie onder meer het verplichtstellingsbesluit onder I.1.c, tweede aandachtstreepje). Omdat uit het verplichtstellingbesluit niet blijkt waar de genoemde 25% op ziet (bijv. loonsom of gewerkte arbeidsuren), oordeelde het hof dat sprake is van een hiaat in het ministeriële besluit en dat de rechter in zo’n geval met een grote mate van zekerheid moet kunnen vaststellen wat daadwerkelijk is beoogd door het georganiseerde bedrijfsleven en de minister. Omdat die bedoeling niet met voldoende zekerheid kan worden vastgesteld, staat volgens het hof het legaliteits- en het rechtszekerheidsbeginsel eraan in de weg om de premievordering toe te wijzen, omdat het uitzendbureau niet vooraf heeft kunnen vaststellen of hij al dan niet onder de werkingssfeer valt en welke financiële verplichtingen daaruit kunnen voortvloeien. (Voetnoot 86)

In zijn annotatie (Voetnoot 87) onder het hiervoor genoemde arrest Bpf Vervoer/Lotra stelt Gerlach dat het hof daarmee de facto een regel heeft geformuleerd die strenger is dan de cao-norm, kennelijk vanwege het feit dat de verplichtstelling een ministerieel besluit betreft en niet een overeenkomst of cao. Hij acht dat onjuist, gezien de vaste rechtspraak van Hoge Raad waaruit volgt dat de cao-norm van toepassing is op de uitleg van verplichtstellingsbesluiten. Bovendien zou de benadering van het hof ’s-Hertogenbosch tot gevolg hebben dat een aanzienlijk aantal verplichtstellingsbesluiten de prullenbak in kan: “(…) werkingssfeer-bepalingen in verplichtstellingsbesluiten en algemeen verbindend verklaarde cao’s [grenzen] haast per definitie aan het taalkundig onleesbare (…) en er [verschijnt] daarom een schier oneindige stroom rechtspraak (…) over de uitleg daarvan.” Volgens Gerlach maakt het voor de uitleg niet uit dat sprake is van een verplichtstellingsbesluit. Het gevolg is slechts dat het verplichtstellingsbesluit recht is in de zin van art. 79 RO en de uitleg daarvan derhalve in cassatie op juistheid kan worden getoetst. (Voetnoot 88) Gerlach meent dat het hof het begrip ‘in hoofdzaak’ op basis van de cao-norm had moeten uitleggen. (Voetnoot 89) Ter illustratie van hoe het hof dat had kunnen doen, verwijst hij naar een uitspraak van het hof Arnhem-Leeuwarden van 1 oktober 2012 over het verplichtstellingsbesluit voor het Bpf Schilders- Afwerking en Glaszetbedrijf, die evenmin een maatstaf bevatte voor het hoofdzakelijkheidscriterium. Het hof oordeelde aan de hand van de cao-norm dat ‘in hoofdzaak’ ziet op 50% van de activiteiten waarvan de omvang op verschillende manieren kan worden berekend (“de omvang van de bedrijfsactiviteiten [kan] zowel worden bepaald door het aandeel in de omzet uit glaszetten af te zetten tegen de totale omzet, als het aandeel van de arbeidsuren die in het bedrijf gemaakt zijn met betrekking tot het glaszetten ten opzichte van het totale aantal gemaakte arbeidsuren”). (Voetnoot 90)

De kritiek van Gerlach lijkt mij terecht. In de praktijk zal al snel enige uitleg nodig zijn om te kunnen bepalen of een werkgever en haar werknemers onder de werkingssfeer van het verplichtstellingsbesluit vallen. De rechter hoeft zich bij die uitleg niet terughoudend(er) op te stellen omdat de verplichtstelling is vervat in een ministeriële regeling. De omschrijving van de werkingssfeer van de verplichtstelling wordt immers vastgesteld door de sociale partners; de minister heeft daarmee in beginsel geen bemoeienis, behalve dat de minister deze werkingssfeer overneemt door het besluit tot verplichtstelling te nemen (zie hiervoor onder 4.13). Volgens vaste jurisprudentie van de Hoge Raad (zie hiervoor onder 4.19) dient de rechter de werkingssfeerbepaling van een verplichtstellingsbesluit uit te leggen naar objectieve maatstaven aan de hand van de cao-norm. In het kader van de cao-norm is niet beslissend of deze uitleg van de werkingssfeerbepaling ook op voorhand duidelijk was voor de (gemiddelde) werkgever of werknemer in de bedrijfstak waarop de verplichtstelling ziet. De rechter kan desgewenst de onduidelijkheid van een bepaald begrip in een verplichtstellingsbesluit wel meewegen in het kader van de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen waartoe de uitleg zou kunnen leiden. (Voetnoot 91)

Uiteraard is het wenselijk dat een werkingssfeerbepaling in een verplichtstellingsbesluit zo wordt geformuleerd, dat duidelijk is voor de ongeorganiseerde partijen of zij wel of niet onder verplichtstelling vallen. Dat de werkingssfeerbepaling duidelijk moet zijn, is ook een instructienorm voor de minister bij het nemen van een besluit tot verplichtstelling van een bedrijfstakpensioenfonds, en daarmee indirect voor de sociale partners die de werkingssfeer omschrijven, op grond van de Beleidsregels toetsingskader Wet Bpf 2000 (zie hiervoor onder 4.15). Daaruit volgt echter niet dat een verplichtstellingsbesluit bij onduidelijkheid buiten toepassing dient te worden gelaten door de rechter, of zelfs – zoals het onderdeel betoogt – onverbindend dient te worden verklaard.

Anders dan het onderdeel betoogt, kan ook niet in zijn algemeenheid worden gezegd dat een verplichtstellingsbesluit dat geen maatstaf bevat voor het daarin opgenomen hoofdzakelijkheidscriterium, onvoldoende duidelijk is. Dat hangt ervan af of op basis van de gehele tekst van het verplichtstellingsbesluit en overige objectieve aanknopingspunten tóch kan worden afgeleid hoe moet worden bepaald of aan het hoofdzakelijkheidscriterium is voldaan. Maar ook zonder een expliciete bepaling in het verplichtstellingsbesluit waaruit volgt of moet worden gekeken naar de omzet, de loonsom of het aantal arbeidsuren, zal voor de meeste werkgevers in het algemeen wel duidelijk zijn of zij ‘in hoofdzaak’ een bepaalde bedrijfsactiviteit uitoefenen. Deliveroo heeft in feitelijke instanties niet ter discussie gesteld noch in cassatie bestreden dat, zoals de kantonrechter en het hof hebben aangenomen, in het kader van het hoofdzakelijkheidscriterium als uitgangspunt geldt dat moet worden beoordeeld of Deliveroo voor meer dan 50% werkzaamheden behorend tot het wegvervoer uitoefent, terwijl dat evenmin expliciet in het verplichtstellingsbesluit staat. Zoals reeds opgemerkt, zal in de praktijk enige uitleg en nadere invulling van criteria in verplichtstellingsbesluiten onontkoombaar zijn om te bepalen of de werkgever en haar werknemers onder de werkingssfeer vallen. Maar de omschrijving ‘in hoofdzaak’ is zeker niet dermate onduidelijk dat het hof daaraan niet de in rov. 3.14 genoemde – in cassatie tevergeefs bestreden – nadere invulling kon geven. Dit geldt temeer nu Deliveroo in feitelijke instanties niet heeft toegelicht noch inzichtelijk heeft gemaakt, door overlegging van de relevante gegevens, in hoeverre het voor de vraag of zij ‘in hoofzaak’ werkzaamheden behorend tot het wegvervoer uitoefent verschil maakt of wordt gekeken naar loonsom, omzet dan wel aantal bestede arbeidsuren (vgl. rov. 3.16 van het bestreden arrest, waarin is overwogen dat Deliveroo geen inzage heeft gegeven in de omzet of het aantal arbeidsuren gemoeid met de afname door restaurants van modules waarbij geen bezorging plaatsvindt ten opzichte van de totale omzet/het totale aantal arbeidsuren). Met andere woorden, Deliveroo heeft geen concrete handvatten gegeven die mogelijk tot een andere uitkomst hadden kunnen leiden.

Aan het voorgaande doet niet af dat het hof Arnhem-Leeuwarden over dezelfde werkingssfeerbepaling, in afwijking van het hof Amsterdam in de onderhavige zaak, in twee zaken (Voetnoot 92) heeft geoordeeld dat de omvang van de bedrijfsactiviteiten in het kader van het hoofdzakelijkheidscriterium moet worden bepaald aan de hand van de loonsom en in een andere zaak (Voetnoot 93) dat het omzetcriterium beslissend is. Het is immers aan de Hoge Raad om de rechtseenheid te bewaken en in hoogste instantie te beoordelen hoe de werkingssfeer van het vaststellingsbesluit moet worden uitgelegd.

Het hof heeft derhalve met juistheid geoordeeld dat het ontbreken van criteria ter bepaling van de vraag hoe de meerderheid van 50% bepaald dient te worden, niet maakt dat sprake is van een onduidelijkheid in de werkingssfeerbepaling die leidt tot strijd tot het legaliteitsbeginsel en het rechtszekerheidsbeginsel. Onderdeel 8 faalt dus.

Onderdeel 9 is gericht tegen rov. 3.22-3.23, waarin het hof kort samengevat heeft overwogen dat in de pleitnota van Deliveroo in hoger beroep de representativiteit (uitsluitend) is geplaatst in de sleutel van de uitleg van de werkingssfeerbepaling en dat niet is gebleken dat aan de inhoud of de wijze van totstandkoming van het verplichtstellingsbesluit zodanig ernstige gebreken kleven dat dit besluit jegens Deliveroo buiten toepassing dient te blijven. Het bestaat uit drie subonderdelen.

Subonderdeel 9.1 klaagt dat het oordeel van het hof, dat niet is gebleken dat aan de inhoud of de wijze van totstandkoming van het verplichtstellingsbesluit zodanige ernstige gebreken kleven dat dit besluit jegens Deliveroo van toepassing dient te blijven, om twee redenen onjuist althans onbegrijpelijk is.

In de eerste plaats wordt betoogd dat Deliveroo bij pleidooi in hoger beroep (Voetnoot 94) heeft aangevoerd dat in de door Bpf Vervoer voorgestane uitleg van de werkingssfeer van het verplichtstellingsbesluit, (achteraf bezien) niet is voldaan aan het vereiste van een ‘belangrijke meerderheid’ in de zin van art. 2 lid 1 Wet Bpf 2000, omdat de representativiteit in die uitleg onder de minimumgrens van 55% uitkomt en/of omdat in die uitleg sprake is van een scheve verdeling van de representativiteit (zie Beleidsregels Toetsingskader Wet Bpf 2000). Omdat het hof niet op deze (onderbouwde) stellingen van Deliveroo is ingegaan, moet in cassatie van de juistheid ervan worden uitgegaan. Voor zover het hof heeft gemeend dat het (achteraf bezien) ontbreken van de wettelijke vereiste representativiteit niet een zodanig ernstig gebrek oplevert dat het verplichtstellingsbesluit jegens Deliveroo buiten toepassing moet blijven, is dat onjuist en/of onbegrijpelijk. Het hof miskent alsdan dat de verplichtstelling van een pensioenregeling ingevolge art. 2 lid 1 Wet Bpf 2000 slechts mogelijk is op aanvraag van een voldoende representatieve vertegenwoordiging van het georganiseerde bedrijfsleven binnen een bedrijfstak.

In de tweede plaats wordt aangevoerd dat het hof heeft miskend dat het ontbreken bij de aanvraag tot verplichtstelling van een toelichting waaruit blijkt hoe de representativiteit is vastgesteld (art. 2 sub f Regeling betreffende aanvragen op grond van de Wet Bpf 2000), een zodanig ernstig gebrek is dat het verplichtstellingsbesluit buiten toepassing moet blijven, althans het hof zijn andersluidende oordeel nader had moeten motiveren.

Subonderdeel 9.2 klaagt dat de overweging van het hof in rov. 3.23, dat onvoldoende is toegelicht dat de beoordeling van de minister niet in overeenstemming is geweest met de Wet Bpf 2000 en de ter uitvoering daarvan door de minister gehanteerde Beleidsregels Toetsingskader Wet Bpf 2000, in het licht van de in subonderdeel 9.1 aangehaalde stellingen onbegrijpelijk is. Anders dan het hof overweegt, is niet volstaan met de enkele opmerking bij de grieven dat in het kader van de aanvraag tot verplichtstelling geen of te weinig toelichting is gegeven door de werkgeversorganisaties op hun opgave van het totaal aantal werkgevers dat gebonden wordt door de werkingssfeer. Deliveroo heeft in de pleitnota in hoger beroep immers ook cijfermatig onderbouwd dat de uitleg van de werkingssfeerbepaling van het Bpf Vervoer ertoe leidt dat, achteraf bezien, niet is voldaan aan het representativiteitsvereiste en dat door de sociale partners in het geheel niet is toelicht dat de grenzen van het domein waarover de gegevens zijn verzameld zijn gerelateerd aan de werkingssfeer en dat dit een schending van het zorgvuldigheidsbeginsel oplevert. Voor zover de bestreden overweging is ingegeven door de in rov. 3.22 verwoorde gedachte, dat Deliveroo representativiteit in de pleitnota in hoger beroep uitsluitend in de sleutel van de uitleg van het verplichtstellingsbesluit heeft geplaatst, gaat die uit van een onbegrijpelijke lezing van de pleitnota, omdat daarin uitdrukkelijk de geldigheid van het verplichtstellingsbesluit aan de kaak is gesteld, aldus (nog steeds) subonderdeel 9.2.  (Voetnoot 95)

Subonderdeel 9.3 klaagt ten slotte dat de overweging van het hof in rov. 3.23, dat de minister een ruime beleidsvrijheid toekomt bij de beoordeling van de representativiteit, onjuist is en het hier bestreden oordeel kan niet dragen. Het subonderdeel betoogt daartoe, kort samengevat, dat de minister geen beleidsvrijheid toekomt met betrekking tot de afbakening van de bedrijfstak waarbinnen de representativiteit van de sociale partners moet worden getoetst en evenmin met betrekking tot de (soort van) de door de sociale partners aan te leveren gegevens.

Op zichzelf klaagt het onderdeel terecht dat het hof de stellingen van Deliveroo te beperkt heeft uitgelegd. Bij pleidooi in hoger beroep heeft Deliveroo wel degelijk aangevoerd dat het verplichtstellingsbesluit onverbindend is vanwege strijd met de representativiteits-grondslag. (Voetnoot 96) Dit kan Deliveroo echter niet baten. Zelfs al zou het zo zijn dat, achteraf bezien, bij de uitleg die thans door het hof wordt gegeven aan de werkingssfeer van het verplichtstellingsbesluit, bij het wijzigingsbesluit van 16 januari 2018 geen sprake was van voldoende representativiteit van de sociale partners die de aanvraag hebben ingediend omdat de (deel)sectoren maaltijdbezorging/fietskoeriers ten onrechte niet zijn meegeteld, dan nog betekent dat niet dat de minister niet in redelijkheid tot het oordeel kon komen dat wél sprake was van voldoende representativiteit. Kennelijk hadden de sociale partners de (deel)sectoren maaltijdbezorging/fietskoeriers bij de aanvraag tot wijziging van het verplichtstellingsbesluit niet onder de werkingssfeer geschaard. De minister mocht afgaan op deze afbakening van de werkingssfeer door de sociale partners; de minister heeft daarmee immers geen bemoeienis (zie hiervoor onder 4.13). Bovendien komt aan de minister een ruimte mate van beoordelingsvrijheid toe bij de beoordeling of de toelichting op de representativiteitsgegevens voldoende is om de aanvraag in behandeling te nemen en een besluit te nemen. (Voetnoot 97) Nu achteraf blijkt dat een objectieve uitleg van de werkingssfeerbepaling van het verplichtstellingsbesluit meebrengt dat ook fietskoeriers daaronder vallen, dienen de sociale partners in het kader van de volgende periodieke representativiteitstoets of bij een volgende wijziging van het verplichtstellingsbesluit alsnog aan te tonen dat zij een ‘belangrijke meerderheid van de in de bedrijfstak werkzame personen’ vertegenwoordigen, met inbegrip van die (deel)sector.

Uit het systeem van de Wet Bpf 2000 volgt overigens ook niet dat de geldigheid van een verplichtstellingsbesluit automatisch vervalt indien naderhand blijkt dat de sociale partners niet (meer) een voldoende representatieve vertegenwoordiging vormen van de in de bedrijfstak werkzame personen. Zoals hiervoor beschreven in 4.8, wordt aan de sociale partners een termijn van twee jaar gegund om de representativiteit alsnog aan te tonen indien blijkt dat voldoende representativiteit ontbreekt (bijvoorbeeld vanwege het toetreden van nieuwe werkgevers tot de bedrijfstak). Pas indien bij de herhalingstoets na twee jaar blijkt dat nog steeds sprake is van onvoldoende representativiteit, dan wordt de verplichtstelling (in beginsel) door de minister ingetrokken. De intrekking geschiedt bovendien niet zolang daartegen bezwaren zijn in verband met de rechten van (gewezen) deelnemers en evenmin met terugwerkende kracht.

Onderdeel 10, dat bestaat uit drie subonderdelen, is gericht tegen rov. 3.26. In deze overweging verwerpt het hof het (subsidiaire) verweer van Deliveroo dat het stelsel van verplichte deelname in een bedrijfstakpensioenfonds inbreuk maakt op het vrije verkeer van diensten en het vrij verkeer van vestiging zoals vastgelegd in de artikelen 49, 54 en 56 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). Daartoe overweegt het hof dat het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ EU) heeft geoordeeld (in de arresten Albany, (Voetnoot 98)Drijvende Bokken (Voetnoot 99) en Brentjens (Voetnoot 100)) dat het stelsel van verplichte bedrijfstakpensioenfondsen niet in strijd is met Europese mededingingsregels, omdat de verplichtstelling door het HvJ EU wordt beschouwd als een zodanige dienst van algemeen economisch belang dat inbreuk gemaakt mag worden op het recht van vrije mededinging door het bedrijfstakpensioenfonds een uitsluitend recht te geven op uitvoering van de pensioenregeling. Vervolgens overweegt het hof dat Deliveroo heeft gesteld dat de toets die plaatsvindt in verband met de vrijheid van dienstverlening (het hof doelt hier vermoedelijk op de vrijheid van vestiging) en vrijheid tot het verrichten van diensten, een andere is dan de toets die het HvJ EU heeft gehanteerd in bovengenoemde arresten ten aanzien van de vrije mededinging. Het hof oordeelt dat Deliveroo deze stelling in het licht van de gemotiveerde betwisting daarvan door Bpf Vervoer onvoldoende heeft onderbouwd met feiten en argumenten die nopen tot de gevolgtrekking dat de verplichtstelling, ofschoon geen inbreuk makend op Europese mededingingsregels, wél strijdig is met de hierboven genoemde bepalingen van het VWEU.

Subonderdeel 10.1 klaagt over het oordeel van het hof, dat Deliveroo haar stelling dat de toets in verband met de vrijheid van diensten en vestiging een andere is dan die op mededingingsgebied, onvoldoende heeft onderbouwd. Dit oordeel is rechtens onjuist dan wel onvoldoende begrijpelijk, omdat deze stelling een juridische stelling is en niet een feitelijke stelling en daarom geen onderbouwing behoeft. Volgens het subonderdeel had het hof zo nodig met toepassing van art. 25 Rv ambtshalve de rechtsgronden moeten aanvullen. Bovendien heeft Deliveroo ter onderbouwing van haar stelling gewezen op rechtspraak en literatuur, zodat de bestreden overweging ook in dit opzicht onbegrijpelijk is, Voor zover het hof deze onderbouwing, al dan niet in het licht van de betwisting van Bpf Vervoer onbegrijpelijk heeft bevonden, heeft het hof te hoge eisen gesteld aan de op Deliveroo rustende stelplicht.

Het subonderdeel klaagt op zichzelf terecht dat het hof heeft miskend dat de vraag of in het kader van de door Deliveroo ingeroepen Europese vrij-verkeerbepalingen een andere toets geldt dan in het kader van de Europese mededingingsregels een rechtsoordeel vergt, waarover de rechter zich moet buigen onafhankelijk van hetgeen partijen daarover hebben aangevoerd. Het hof kon deze stelling dus niet afdoen op de grond dat Deliveroo deze onvoldoende heeft onderbouwd. De rechter dient immers zo nodig ingevolge art. 25 Rv de rechtsgronden aan te vullen. Het slagen van deze klacht kan echter niet tot cassatie leiden, omdat Deliveroo bij een herbeoordeling van haar beroep op de vrij-verkeerbepalingen geen belang heeft. Ik licht dat hieronder toe.

Deliveroo heeft aangevoerd (Voetnoot 101) dat de wijze waarop het exclusieve uitvoeringsrecht aan Bpf Vervoer is toegekend in strijd is met de vrij-verkeerbepalingen, omdat (i) alleen een Nederlandse stichting in aanmerking komt voor uitvoering van een verplicht gestelde pensioenregeling, hetgeen direct onderscheid op basis van nationaliteit oplevert, waarmee de vrijheid van dienstverlening van buitenlandse pensioenuitvoerders wordt belemmerd, en (ii) sprake is van strijd met het transparantiebeginsel van art. 56 VWEU, nu andere marktpartijen in de EU voorafgaand aan de toewijzing van het exclusieve uitvoeringsrecht aan Bpf Vervoer bij het besluit van 16 januari 2018, niet in de gelegenheid zijn gesteld hun belangstelling voor de uitvoering van de betrokken pensioenregeling kenbaar te maken. Dit betoog moet om de volgende redenen worden geworpen.

In de eerste plaats geldt op grond van vaste rechtspraak van het HvJ EU dat de Verdragsbepalingen inzake het vrij verkeer niet van toepassing zijn in zuiver interne situaties. Er is sprake van een zuiver interne situatie in situaties waarvan alle aspecten zich binnen één lidstaat afspelen. (Voetnoot 102) Dit betekent dat een persoon slechts een beroep kan doen op de Europese vrij-verkeerbepalingen in gevallen waarin een grensoverschrijdend element aanwezig is. (Voetnoot 103) In het onderhavige geval is gesteld noch gebleken dat sprake is van grensoverschrijdende aspecten. Deliveroo is in Nederland gevestigd, ontplooit hier haar activiteiten en valt onder de werkingssfeer van een in Nederland verplicht gesteld bedrijfstakpensioenfonds. Zij kan derhalve geen beroep doen op de Europese vrij-verkeerbepalingen.

Ik verwijs naar het arrest Albany uit 1999. Daar overwoog het Hof (mijn onderstrepingen): (Voetnoot 105)

De conclusie van het Hof was dat de artikelen 86 en 90 EG-Verdrag er niet aan in de weg staan dat de overheid een pensioenfonds een uitsluitend recht verleent om in een bepaalde bedrijfstak of voor een bepaalde beroepsgroep een aanvullende pensioenregeling te beheren. De op dezelfde dag gewezen arresten Brentjens en Drijvende Bokken zijn nagenoeg identiek. (Voetnoot 106) Deze mededingingsrechtelijke beoordeling houdt naar mijn mening stand zo lang het stelsel voor aanvullende pensioenen voldoende solidariteitskenmerken kent. (Voetnoot 107) Europese wetgeving die daar verandering in brengt, is er (tot dusver) niet.

De zaak Drijvende Bokken was een prejudiciële verwijzing van de Hoge Raad. De Hoge Raad heeft toen bewust afgezien van het stellen van vragen over de vrijheid van vestiging (destijds: art. 43 EG) en het vrij verkeer van diensten (destijds: art. 59 EG). Zoals eerder in de zaak Van Schijndel, (Voetnoot 108) oordeelde de Hoge Raad namelijk dat dit niet noodzakelijk was “omdat redelijkerwijs niet valt te betwijfelen dat in het onderhavige geval niet mede sprake is van beperkingen van deze vrijheden.” (Voetnoot 109) Voor een zelfstandige toetsing aan art. 59 EG – náást toetsing aan het mededingingsrecht – zag de Hoge Raad toen dus geen noodzaak. (Voetnoot 110) Het Hof heeft op zijn beurt geen aanleiding gezien om art. 59 EG ambtshalve in zijn beoordeling te betrekken. Kennelijk werd dat ook niet nodig geoordeeld om ‘de verwijzende rechter een nuttig antwoord te geven’.

Ik denk dat er vandaag de dag een vrij grote consensus bestaat dat de mededingingsrechtelijke beoordeling niet zonder meer impliceert dat daarnaast niet ook aan andere bepalingen uit het VWEU moet worden getoetst, (Voetnoot 111) in het bijzonder aan art. 56 VWEU. Of dat tot een andere uitkomst leidt (in de zin dat wat in Albany mededingingsrechtelijk is toegestaan, onder het vrij verkeer verboden zou zijn) acht ik niettemin onwaarschijnlijk. Verschillende verdragsnormen worden door het Hof in de regel ‘convergerend’ toegepast. De zaak Wouters/NOvA (Voetnoot 112)geeft een voorbeeld van convergerende toepassing van de mededingingsregels en het vrij verkeer van diensten.

Ook in dit geval denk ik dat de beoordeling parallel loopt.

Ten eerste wijs ik erop dat art. 106 lid 2 VWEU de toepasselijkheid van ‘de regels van de Verdragen’ opzij kan zetten en dus ook art. 56 VWEU. De vrij-verkeer-toets langs die weg is zonder meer gelijk aan de mededingingstoets.

Ten tweede noem ik het arrest in de Griekse zaak Freskot uit 2003. Die zaak ging over de wettelijke verplichting een bijdrage te betalen aan een fonds dat aan landbouwbedrijven uitkeringen deed bij natuurrampen. Een dergelijke betalingsverplichting vormde een belemmering van het vrij verkeer van diensten voor zover het verzekerbare risico’s betrof. Buitenlandse verzekeraars konden hun diensten immers niet aanbieden. Het Hof overwoog echter dat hiermee een doelstelling van sociaal beleid werd nagestreefd, die een dwingende reden van algemeen belang vormt. Het exclusieve recht van het Griekse fonds was bovendien evenredig indien het fonds gevaar zou kunnen lopen als deelnemers zich voor sommige risico’s elders konden verzekeren en in zoverre van de verplichte bijdrage zouden zijn vrijgesteld. (Voetnoot 113) Net als in Albany werd dus voor de evenredigheid van de verplichtstelling beslissend geoordeeld of het fonds zonder (volledige) verplichte deelname een voldoende financiële basis zou hebben om zijn taken te vervullen. De rechtvaardiging als in Albany kan dus ook op de rule of reason worden gebaseerd (Voetnoot 114)en leidt dan tot het zelfde resultaat: er is geen verboden schending van art. 56 VWEU.

Ten derde wijs ik op het arrest Kattner uit 2009, welke zaak betrekking heeft op de verplichte aansluiting bij een Duits orgaan van sociale zekerheid voor een verzekering tegen arbeidsongevallen en beroepsziekten. Het Hof wees daar, net als in Albany, op het risico dat de wettelijke instelling zonder exclusiviteit met de slechte risico’s zou blijven zitten. Het Hof concludeerde dat het vrij verkeer van diensten zich niet verzet tegen een regeling die bepaalt dat de ondernemingen die in een bepaald gebied tot een bedrijfstak behoren, zich moeten aansluiten bij genoemd orgaan, voor zover dit niet verder gaat dan nodig is ter bereiking van het doel het financiële evenwicht van een socialezekerheidstak te verzekeren. (Voetnoot 115)

In de literatuur is niettemin twijfel uitgesproken over de verenigbaarheid van de Nederlandse verplichtstelling met art. 56 VWEU. (Voetnoot 116) Om de zojuist genoemde redenen denk ik dat het met die twijfel wel meevalt. Beslissend is of de verplichting tot aansluiting noodzakelijk is om de nagestreefde doelstellingen van sociaal beleid te kunnen realiseren.”

Betekent dit nu dat voorafgaande aan de verplichtstelling van een bedrijfstakpensioenfonds een transparante procedure moet plaatsvinden? Helemaal uitgesloten is het niet, merkt ook Lutjens op. (Voetnoot 118) Een belangrijk verschil met de zaak Unis lijkt mij echter dat in die zaak sociale partners een van de bestaande marktdeelnemers hadden aangewezen. Een bedrijfstakpensioenfonds daarentegen is door de sociale partners in het leven geroepen met als specifiek doel een bepaalde bedrijfstakpensioenregeling voor hen uit te voeren. Het is geen bestaande marktpartij waaraan een opdracht wordt verleend. Om die reden ligt het voor de hand dat het bedrijfstakpensioenfonds ook de werknemers verzekert die er als gevolg van de (‘grote’) verplichtstelling door de minister bijkomen. De uitvoering van d[e] pensioenregeling kan ook niet worden gesplitst. Een andere serieuze gegadigde lijkt er dan ook niet te zijn. (Voetnoot 119)

Een aanbestedingsplicht op niveau van de sociale partners is er niet. Daargelaten dat zij niet zijn aan te merken als ‘aanbestedende dienst’, zouden de sociale partners, als zij dat wél waren, beroep kunnen doen op de aanbestedingsrechtelijke ‘quasi-inhouse exceptie’. Immers, zij controleren hun pensioenfonds en houden daar toezicht op, terwijl dit fonds niet voor anderen opdrachten uitvoert. (Voetnoot 120) Een aanbestedingsplicht op het niveau van de minister is evenmin goed voorstelbaar. Het gaat hier niet om een bestuursrechtelijke vergunning waarbij het aan één marktpartij wordt toegestaan om een bepaalde activiteit op de markt aan te bieden, zoals het geval is bij de verlening van een exclusieve kansspelvergunning. (Voetnoot 121) Met het verplichtstellingsbesluit wordt een verplichting opgelegd, te weten aan bedrijven die niet reeds op grond van de cao verplicht zijn aangesloten bij het pensioenfonds.”

Drijber acht met andere woorden, hoewel niet uitgesloten, de kans klein dat het exclusieve uitvoeringsrecht van een door de sociale partners in het leven geroepen bedrijfstakpensioenfonds in strijd is met de uit art. 56 VWEU voortvloeiende transparantieverplichting, zoals genoemd in het Unis-arrest.

Ik sluit mij aan bij de opvatting van Drijber. Ten aanzien van het exclusieve uitvoeringsrecht van Bpf Vervoer merk ik daarnaast nog op dat de deelname aan Bpf Vervoer reeds bij besluit van 8 mei 1964 verplicht is gesteld voor de in dat besluit genoemde werkgevers en werknemers. Nu deze verplichtstelling dateert van ruim vóór de temporele werkingssfeer van het Unis-arrest (dat, als gezegd, door het HvJEU in de tijd is beperkt tot situaties vanaf 17 december 2015), is de transparantieverplichting – voor zover deze verplichting zich ook zou uitstrekken tot verplichtstellingen van bedrijfstakpensioenfondsen – daarop niet van toepassing. Daaraan doet niet af dat het verplichtstellingsbesluit op 16 januari 2018 is gewijzigd, zoals door Deliveroo is gesteld. Die wijziging betrof immers niet de aanwijzing van Bpf Vervoer als uitvoerder van de pensioenregeling voor de bedrijfstak beroepsvervoer over de weg.

Het voorgaande brengt mee dat Deliveroo geen belang heeft bij vernietiging en verwijzing op basis van subonderdeel 10.1. Daarop stuiten ook de andere klachten van onderdeel 10 (de subonderdelen 10.2 en 10.3) af.