Parket bij de Hoge Raad, civiel recht overig

Het Beoordelingsreglement schrijft voor dat een beoordeling plaatsvindt aan de hand van het portfolio en een met de rio te houden beoordelingsgesprek. De rio bepaalt de inhoud en de omvang van het portfolio; het portfolio kent een verplicht deel en een vrij deel.

Het judicium van een beoordeling luidt “voldoende” of “onvoldoende”. Voor de eindbeoordeling moet minimaal een score van 70% zijn behaald. De beoordelingscommissie heeft een beoordelingsmarge van 5% boven en 5% onder de cesuur. Een score boven 75% leidt tot het judicium “voldoende”, een score onder 65% leidt tot het judicium “onvoldoende”.

Voordat het gerechtsbestuur het besluit neemt tot vaststelling van de beoordeling, brengt het bestuur het voornemen daartoe ter kennis van de rio. Het gerechtsbestuur kan gemotiveerd afwijken van de door de beoordelingscommissie opgestelde beoordeling. Tegen het voornemen kan de rio bedenkingen uiten. Indien het bestuur daaraan niet tegemoetkomt, vermeldt het de redenen daarvoor.

Ontslag; parlementaire geschiedenis

De Afdeling advisering van de Raad van State maakte de volgende opmerkingen over de mogelijkheid tot ontslag van de rio die tevens rechter-plaatsvervanger is (Voetnoot 6):

“Blijkens de toelichting wordt de rechter in opleiding na de introductieperiode van drie maanden benoemd tot rechter-plaatsvervanger. Op deze manier wordt betrokkene reeds na korte tijd bevoegd om deel te nemen aan de rechtspraak. In de huidige Raio-opleiding vindt de benoeming tot rechter-plaatsvervanger of plaatsvervangend officier pas na het vierde jaar van de opleiding plaats, omdat de betrokkene dan pas een keuze voor een van beide beroepen maakt. Dit betekent dat in de nieuwe opzet de rechter in opleiding in een aanmerkelijk vroeger stadium tot rechter-plaatsvervanger wordt benoemd dan in de huidige opleiding het geval is.

Indien het opleidingsresultaat onvoldoende is of de betrokkene niet geschikt is voor het ambt waarvoor hij wordt opgeleid, dan vindt ontslag plaats als rechter in opleiding. Omdat het niet wenselijk is dat een rechter in opleiding die vanwege onvoldoende opleidingsresultaat is ontslagen, als rechter-plaatsvervanger aanblijft, heeft de Raad voor de rechtspraak geadviseerd voor deze specifieke situatie een ontslaggrond in de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren (Wrra) op te nemen. Dit advies is niet overgenomen, omdat de verwachting bestaat dat in dat geval de betrokkene zelf ontslag zal nemen. Mocht dat onverhoopt niet gebeuren dan biedt de Wrra de mogelijkheid voor ontslag in verband met ongeschiktheid voor het verrichten van het ambt, anders dan wegens ziekte (artikel 46l). Indien deze procedure te lang duurt of om andere redenen onwenselijk is, is op grond van artikel 46m Wrra ontslag mogelijk als de betrokkene twee jaar lang niet als rechter-plaatsvervanger is opgeroepen, aldus de toelichting. Ontslag anders dan op eigen verzoek kan in beide gevallen alleen worden gegeven door de Hoge Raad, op vordering van de procureur-generaal.

De Afdeling acht deze toelichting niet toereikend. In de Wrra is vastgelegd dat de functionele autoriteit beslist over het al dan niet oproepen van een rechter-plaatsvervanger (art. 5f, tweede lid). Hierdoor heeft de functionele autoriteit zelf in de hand of een plaatsvervanger door het verstrijken van de tijd op grond van artikel 46m Wrra voor een verzoek tot ontslag door de procureur-generaal in aanmerking komt. Zoals de regering eerder terecht heeft opgemerkt kan een dergelijke bepalende invloed van de functionele autoriteit zonder toetsbare motivering op gespannen voet komen te staan met de onafhankelijkheid van de rechter. Om die reden kan het enkele feit dat de functionele autoriteit een plaatsvervanger twee jaar lang niet heeft opgeroepen, onvoldoende grond zijn voor ontslag.

Uit de wetsgeschiedenis blijkt dat artikel 46m met name beoogt uitkomst te bieden in het geval dat de functionele autoriteit de plaatsvervanger regelmatig heeft opgeroepen en deze daaraan stelselmatig geen geeft, omdat hij bijvoorbeeld in het buitenland verblijft of anderszins geen gevolg wenst te geven aan de oproeping. Daarbij heeft de regering in het licht van de eis van onafhankelijkheid van de rechter expliciet gesteld dat voorkomen moet worden dat deze ontslaggrond wordt ingeroepen, terwijl eigenlijk een andere ontslaggrond toepasselijk is, zoals ongeschiktheid voor het ambt, anders dan wegens ziekte. Gelet hierop staat het op gespannen voet met de bedoeling van de wetgever om in het geval dat een rechter in opleiding onvoldoende opleidingsresultaten heeft behaald, deze als rechter-plaatsvervanger op grond van artikel 46m Wrra te ontslaan.

Het voorgaande betekent dat indien de rechter in opleiding niet op vrijwillige basis ontslag neemt, deze in het in de toelichting geschetste stramien slechts op grond van artikel 46l Wrra voor ontslag wegens ongeschiktheid, anders dan wegens ziekte, zou kunnen worden voorgedragen. Volgens de jurisprudentie dient deze bepaling strikt te worden toegepast. Voorwaarde voor ontslag in verband met ongeschiktheid voor het ambt is dat het betrokkene ontbreekt aan eigenschappen, mentaliteit en instelling die voor het op goede wijze vervullen van de taak als rechter vereist zijn. De ongeschiktheid moet objectief vast te stellen zijn. In dat licht bezien is de vraag of deze ontslaggrond met succes kan worden ingeroepen in de specifieke situatie dat de opleidingsresultaten van de rechter in opleiding onvoldoende zijn. In die situatie lijkt behoefte te bestaan aan ruimere mogelijkheden voor ontslag die verband houden met de inhoudelijke kwaliteit van de tijdens de opleiding geleverde prestaties. Tegen die achtergrond is het ook begrijpelijk dat in de ontslaggronden voor de huidige rechterlijk ambtenaar in opleiding een onderscheid gemaakt is tussen het niet behalen van voldoende opleidingsresultaten enerzijds, en het ongeschikt zijn voor een rechterlijke functie anderzijds.

De Afdeling adviseert in de toelichting nader op het bovenstaande in te gaan en zo nodig een specifieke ontslaggrond in de Wrra op te nemen voor de rechter-plaatsvervanger die tevens rechter in opleiding is en die onvoldoende opleidingsresultaten behaald heeft.”

In het nader rapport heeft toenmalig Minister van Veiligheid en Justitie Opstelten als volgt gereageerd (Voetnoot 7):

“ De regering volgt de Afdeling in de stelling dat ontslag wegens ongeschiktheid voor het vervullen van het ambt, anders dan wegens ziekte (artikel 46l van de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren, Wrra) strikt moet worden toegepast. Voor het kunnen inroepen van deze ontslaggrond is verreist dat het betrokkene ontbreekt aan eigenschappen, mentaliteit en instelling die voor het op goede wijze vervullen van de taak als rechter vereist zijn. Het moet daarbij gaan om objectieve ongeschiktheid. Ook in het geval van ontslag van een rechter in opleiding wegens het niet functioneren in de opleiding kan sprake zijn van objectieve ongeschiktheid om het ambt van rechter te vervullen. Wanneer dat aan de orde is, zal betrokkene in aanmerking komen voor ontslag op deze voet. In de memorie van toelichting is dit nader verduidelijkt.

Een ontslag van een rechter-plaatsvervanger om het enkele feit dat de functionele autoriteit een plaatsvervanger twee jaar niet heeft opgeroepen (zie het huidige artikel 46m, onderdeel c, Wrra) is, zoals de Afdeling terecht aangeeft, niet mogelijk. De procureur-generaal zal daarom alleen dan gebruik maken van zijn discretionaire bevoegdheid om een verzoek tot ontslag bij de Hoge Raad in te dienen wanneer door de functionele autoriteit gemotiveerd is aangegeven dat ontslag dient te geschieden op de grond dat de plaatsvervanger gedurende ten minste twee jaar als zodanig geen werkzaamheden heeft verricht en geen andere ontslaggrond aan de orde is. Daarbij is van belang dat inhoudelijk wordt onderbouwd wat de reden is van het gedurende twee jaar niet oproepen van de rechter-plaatsvervanger. Een ontslagverzoek op de grond dat een rechter-plaatsvervanger gedurende ten minste twee jaar niet is opgeroepen vanwege de omstandigheid dat betrokkene als rechter in opleiding onvoldoende opleidingsresultaten heeft behaald, en de opleiding om die reden is beëindigd, kan een motivering vormen op grond waarvan de procureur-generaal kan toetsen of een verzoek op die grond vatbaar is voor een voordracht voor ontslag bij de Hoge Raad. Zoals tevens door de Raad voor de rechtspraak is aangegeven, is het onwenselijk dat iemand die wegens onvoldoende opleidingsresultaat ongeschikt is bevonden om rechter te worden wel benoemd blijft tot rechter-plaatsvervanger. Bij het verzoek tot ontslag zal de functionele autoriteit dan moeten motiveren dat het niet langer oproepen gedurende ten minste twee jaar zijn oorzaak vindt in onvoldoende opleidingsresultaten en het dientengevolge beëindigen van de opleiding. Naar aanleiding van de opmerkingen van de Afdeling, is de memorie van toelichting aangevuld.”

In de Memorie van Toelichting (Voetnoot 8) heeft Minister Opstelten het voorgaande aldus verwoord:

“Voorts spreekt de Raad voor de rechtspraak de wens uit van een wettelijke ontslaggrond in de wet, waarmee de rechter in opleiding die niet functioneert in de opleiding, kan worden ontslagen als rechter-plaatsvervanger. Aan dit advies is geen gevolg gegeven. De verwachting is dat rechters-plaatsvervangers wiens opleiding om deze reden eindigt zelf een ontslagverzoek zullen indienen waarna ontslag volgt op grond van artikel 46h, eerste lid, Wrra. Mocht van een dergelijk verzoek geen sprake zijn, dan biedt de Wrra reeds voldoende gronden voor de mogelijkheid tot ontslag. Allereerst is in de Wrra al de mogelijkheid opgenomen voor het ontslag van rechterlijke ambtenaren (waaronder dus ook rechters-plaatsvervangers die ook rechter in opleiding die zijn) wegens ongeschiktheid voor het vervullen van het ambt anders dan wegens ziekte: artikel 46l, eerste lid, onderdeel a, Wrra. Voorwaarde voor ontslag in verband met ongeschiktheid voor het vervullen van het ambt is dat het betrokkene ontbreekt aan eigenschappen, mentaliteit en instelling die voor het op goede wijze vervullen van de taak als rechter vereist zijn. Het moet daarbij gaan om objectieve ongeschiktheid. Ook in het geval van het ontslaan van de rechter in opleiding als opleideling wegens het niet functioneren binnen de opleiding of het niet afronden van de opleiding, kan er sprake zijn van een objectieve ongeschiktheid om het ambt van rechter te vervullen. Het niet (tijdig) behalen van opleidingsresultaten die van belang zijn om het ambt van rechter naar behoren te kunnen uitoefenen, kan bijvoorbeeld reeds een sterke aanwijzing van de ongeschiktheid om het ambt te vervullen zijn, nog afgezien van het feit dat het voortijdig stopzetten van de opleiding tot effect heeft dat de voor het kunnen vervullen van het ambt noodzakelijke kennis en kunde ontbreekt. Voorts kent de Wrra reeds de mogelijkheid van ontslag van een rechter-plaatsvervanger op grond van de omstandigheid dat deze gedurende een termijn van twee jaar niet is opgeroepen voor het verrichten van werkzaamheden (zie artikel 46m, onderdeel c, Wrra). In geval van een ontslagverzoek betreffende een rechter-plaatsvervanger vanwege het feit dat betrokkene gedurende tenminste twee jaar niet is opgeroepen, zal de procureur-generaal pas tot de vordering overgaan wanneer door de functionele autoriteit gemotiveerd is aangegeven waarom betrokkene gedurende die periode geen werkzaamheden heeft verricht. Het gegeven dat een rechter-plaatsvervanger gedurende ten minste twee jaar niet is opgeroepen wegens onvoldoende opleidingsresultaten, kan een motivering vormen op grond waarvan de procureur-generaal kan toetsen of een verzoek op die grond vatbaar is voor een voordracht voor ontslag bij de Hoge Raad. Zoals de Raad voor de rechtspraak in zijn advies naar aanleiding van de consultatie van dit wetsvoorstel heeft aangegeven, is het onwenselijk dat iemand die wegens onvoldoende opleidingsresultaat ongeschikt is bevonden om rechter te worden wel benoemd blijft tot rechter-plaatsvervanger. Bij de indiening van het verzoek tot ontslag zal gemotiveerd moeten worden dat het niet langer oproepen gedurende ten minste twee jaar zijn oorzaak vindt in onvoldoende opleidingsresultaten.

Voor de volledigheid zij benadrukt dat het ontslag op grond van de artikelen 46l en 46m alleen kan worden verleend door de Hoge Raad, op vordering van de procureur-generaal. Dit betekent dat er een stevige rechterlijke toetsing op het ontslag en de ontslaggrond plaatsvindt. Allereerst door de procureur-generaal, alvorens deze de voordracht doet, en vervolgens door de Hoge Raad bij de beoordeling van het ontslagverzoek.

Aangezien de Wrra reeds voldoende ontslaggronden kent, en met het introduceren van nieuwe ontslaggronden – gelet op de noodzaak van het waarborgen van de onafhankelijkheid van de rechtspraak – zeer terughoudend moet worden omgegaan, is het toevoegen van een aanvullende ontslaggrond niet opportuun.”

Bij de behandeling in de Tweede Kamer werd door een aantal Kamerleden gevraagd toe te lichten waarom geen specifieke ontslaggrond werd opgenomen voor de rechter-plaatsvervanger die tevens rechter in opleiding is en die onvoldoende opleidingsresultaten heeft behaald (Voetnoot 9). Daarop heeft toenmalig Minister van Veiligheid en Justitie Van der Steur in de Nota naar aanleiding van het verslag herhaald dat de Wrra reeds voldoende ontslaggronden kent en met het introduceren van nieuwe ontslaggronden zeer terughoudend moet worden omgegaan. Ten aanzien van de ontslaggrond van artikel 46m, aanhef en onder d, merkte de Minister het volgende op (Voetnoot 10).

“Voorts kent de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren de mogelijkheid van ontslag wanneer een rechter-plaatsvervanger gedurende twee jaar niet is opgeroepen voor het verrichten van werkzaamheden (artikel 46m, onderdeel c, van de Wet rechtspositie rechterlijke ambtenaren). Daarbij is van belang dat inhoudelijk wordt onderbouwd wat de reden is van het gedurende twee jaar niet oproepen van de rechter-plaatsvervanger (zie ook Kamerstukken I 2011/12, 29 937, C, p. 4/5). Wanneer dit niet oproepen is veroorzaakt wegens onvoldoende opleidingsresultaten, waardoor de opleiding is beëindigd, kan dit de motivering vormen waarop de advocaat-generaal  (Voetnoot 11) toetst of het ontslagverzoek vatbaar is voor een voordracht voor ontslag aan de Hoge Raad. De functionele autoriteit (het bestuur van de rechtbank) moet in dat geval bij het verzoek tot ontslag motiveren dat het niet langer oproepen gedurende tenminste twee jaar zijn oorzaak vindt in onvoldoende opleidingsresultaten en het dientengevolge beëindigen van de opleiding.”

Bij dit citaat teken ik het volgende aan. Als functionele autoriteit in het kader van een ontslagverzoek is niet het bestuur van de rechtbank, maar de president van de rechtbank aangewezen (artikel 46o, lid 2, Wrra). Het bestuur van de rechtbank is wel de functionele autoriteit die beslist over het al dan niet oproepen van de rechter-plaatsvervanger (artikel 5f, lid 2, Wrra in verbinding met art. 1, lid 2, aanhef en onder a, Wrra). Het ontslagverzoek dient aldus afkomstig te zijn van de president van de rechtbank, terwijl deze in zijn hoedanigheid van voorzitter van het gerechtsbestuur daarbij mededeling kan doen van de reden van het niet oproepen van de rechter-plaatsvervanger.