Rechtbank Den Haag, kort geding civiel recht overig

Vooropgesteld wordt dat zich in de onderhavige procedure een botsing voordoet tussen twee fundamentele rechten. Enerzijds is daar het recht van Prijsvrij c.s. op eerbiediging van hun eer en goede naam en anderzijds het recht van de Consumentenbond op vrije meningsuiting.

Een toewijzing van het door Prijsvrij c.s. gevorderde zou een beperking inhouden van het in artikel 7 van de Grondwet en artikel 10, eerste lid, van het EVRM neergelegde recht op vrijheid van meningsuiting. Een dergelijk recht kan slechts worden beperkt indien dit bij de wet is voorzien en noodzakelijk is in een democratische samenleving, bijvoorbeeld ter bescherming van de goede naam en de rechten van anderen (artikel 10, tweede lid, EVRM). Van een beperking die bij de wet is voorzien, is sprake wanneer in dit geval de publicatie een zodanige inbreuk maakt op de eer en goede naam van Prijsvrij c.s. dat die als onrechtmatig moet worden aangemerkt in de zin van artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Voor het antwoord op de vraag welk recht – het recht op vrije meningsuiting of het recht op bescherming van de eer en goede naam – in het concrete geval zwaarder weegt, moeten de wederzijdse belangen worden afgewogen. Welk van deze belangen, die in beginsel gelijkwaardig zijn, de doorslag behoort te geven, hangt af van de concrete omstandigheden van het geval.

Het belang van Prijsvrij c.s. is erin gelegen dat zij niet lichtvaardig worden blootgesteld aan voor hen schadelijke publiciteit en/of aan beschuldigingen die geen of onvoldoende steun in het beschikbare feitenmateriaal vinden. De Consumentenbond heeft er belang bij dat hij zijn voorlichtende taak jegens de consument ongestoord kan uitvoeren en zich daarbij in het openbaar kritisch, informerend, opiniërend of waarschuwend moet kunnen uitlaten over door hem geconstateerde misstanden.

Beoordeeld dient te worden of voormelde uitlatingen – mede in het licht van de kopteksten en de algemene teneur van de artikelen – evident onrechtmatig zijn jegens Prijsvrij c.s., zoals zij stellen, of dat de Consumentbond de artikelen in redelijkheid op deze wijze heeft mogen publiceren en een en ander valt binnen de marges van de vrijheid van meningsuiting die hem toekomt.

Prijsvrij c.s. nemen het de Consumentenbond, naar de voorzieningenrechter begrijpt, vooral kwalijk dat hij de artikelen heeft gepubliceerd zoals hij heeft gedaan, dat wil zeggen zonder de nieuwe ontwikkelingen rond de verplichte kosten te vermelden. Het had zonder meer op de weg van de Consumentenbond gelegen dit ongenuanceerde en inmiddels achterhaalde onderzoek niet op deze wijze te publiceren, wetende dat inmiddels al wijzigingen waren doorgevoerd, aldus Prijsvrij c.s.

De voorzieningenrechter begrijpt de frustratie van D-reizen en Prijsvrij op het punt van deze onvermijdbare kosten. Duidelijk is immers dat zij inderdaad al hadden besloten voormelde ANVR-aanbeveling ter zake te implementeren, voordat zij kennis hadden genomen van het onderzoek van de Consumentenbond en dat zij de Consumentenbond daarover in hun brief van 17 februari 2023 ook hebben geïnformeerd. De Consumentenbond heeft ook niet bestreden dat een en ander ertoe geleid heeft dat vele pagina’s content met man en macht in de maanden februari en maart 2023 door Prijsvrij c.s. zijn aangepast. Het had de Consumentenbond dan ook gesierd als hij daarvan in zijn artikelen duidelijk(er) melding had gemaakt. Hij heeft echter volstaan met de mededeling dat ‘de reisaanbieders’ zijn bevindingen hebben erkend en beterschap beloven op alle fronten, uiterlijk per 1 april. Daarmee lijkt het voor de lezer alsof uitsluitend de interventie van de Consumentenbond geleid heeft tot nadere actie van de zijde van Prijsvrij c.s., terwijl vast staat dat de Consumentenbond in ieder geval sinds 17 februari 2023 op de hoogte was van de nieuwe ontwikkelingen aan de zijde van de ANVR/Prijsvrij c.s.. De aanbeveling met betrekking tot de onvermijdbare kosten was overigens opgesteld in nauwe samenspraak met de ACM, zodat voorshands aannemelijk is dat de Consumentenbond daar ook op andere wijze al mee bekend was of kon zijn. Alhoewel de berichtgeving op dit punt dus minst genomen gekleurd is, is dat niet voldoende voor de geëiste rectificatie. Daarbij is, zoals gezegd, met name van belang dat de aangevallen conclusies van de Consumentenbond zijn gebaseerd op een momentopname, te weten begin februari 2023, toen de aanbevelingen van de ANVR nog niet waren doorgevoerd en dat de onderzoeksperiode ook in de artikelen is vermeld. Verder weegt mee dat de gepubliceerde artikelen zien op alle 12 aanbieders. Dat brengt onvermijdelijk met zich, dat formuleringen en conclusies tot een veralgemenisering leiden, waarbij individuele nuances per aanbieder verloren gaan. Bovendien is de essentie van de gedane mededelingen over Prijsvrij c.s. juist: de werkwijze met betrekking tot de onvermijdbare kosten was ten tijde van het onderzoek niet optimaal en zal vóór 1 april worden gewijzigd. Overigens staat vast dat de Consumentenbond de reisaanbieders daadwerkelijk heeft verzocht hun (in de ogen van de Consumentenbond) op dit punt misleidende praktijken te staken, zodat ook die mededeling niet feitelijk onjuist is. De grens van de redactionele vrijheid is naar oordeel van de voorzieningenrechter door de redactie van voormelde mededelingen dan ook niet overschreden. Dat laat onverlet dat het ter volledige informatie van de consument beter zou zijn geweest om in het artikel (ook) gericht aandacht te besteden aan de positieve ANVR-branche-ontwikkelingen.

‘(…) en Prijsvrij en D-reizen kunnen niet voorkomen dat prijzen die vaak alleen gelden voor vertrek vanaf buitenlandse luchthavens, flink veranderen tijdens het boeken. Daarvoor waarschuwen ze amper en dat is mogelijk misleidend. Daarom zijn we tegen deze vier een procedure bij de Reclame Code Commissie gestart.’

De voorzieningenrechter volgt Prijsvrij c.s. daarin niet. Duidelijk is dat de Consumentenbond Prijsvrij en D-reizen als dusdanig met elkaar verbonden heeft geacht, dat hij (aanvankelijk) slechts één klacht heeft ingediend bij de Reclame Code Commissie. Die klacht is daar geregistreerd op naam van D-reizen. Dat de Consumentenbond meende daarmee te kunnen volstaan is niet onbegrijpelijk, nu Prijsvrij en D-reizen hetzelfde boekingssysteem hanteren en werken vanaf hetzelfde adres. Dienovereenkomstig is namens Prijsvrij en D-reizen gecommuniceerd door een en dezelfde bedrijfsjurist. De enkele vermelding in het artikel dat tegen zowel Prijsvrij als D-reizen een klacht is ingediend, is onder de gegeven omstandigheden dan ook niet onrechtmatig. Dat klemt te meer daar de Consumentenbond na het uitbrengen van de dagvaarding alsnog een klacht tegen Prijsvrij heeft ingediend, met vergelijkbare inhoud als de eerdere tegen D-Reizen, om elke discussie op dit punt verder te voorkomen.

Voor het overige berust het onder 4.10 genoemde citaat niet op evident onjuiste informatie. Integendeel, Prijsvrij en D-reizen hebben zelf te kennen gegeven dat prijzen flink kunnen veranderen tijdens het boekingsproces als gevolg van vluchtprijzen die wijzigen. De vraag of, en zo ja hoe, moet worden gewaarschuwd voor dergelijke wijzigingen en in hoeverre direct duidelijk moet zijn voor welke luchthaven de geadverteerde aanbiedingsprijs precies geldig is, is tussen partijen in geschil. Daarover buigt zich thans de Reclame Code Commissie. In dat geschil kan ook de stelling van Prijsvrij c.s. worden beoordeeld dat opzettelijk slechts één - abusievelijk niet aangepaste - pagina aan de Reclame Code Commissie is voorgelegd, die niet maatgevend is voor de overige content van Prijsvrij c.s.. Aan Prijsvrij c.s. kan worden toegegeven dat de vermelding ‘dat is mogelijk misleidend’ in dit geval minst genomen wat voorbarig en tendentieus is, maar ook dat valt onder de vrijheid van meningsuiting, aangezien het hier gaat om een waardeoordeel van de Consumentenbond. Bovendien maakt het woord ‘mogelijk’ als toevoeging duidelijk, dat de Consumentenbond zich ervan bewust is dat nog geenszins vast staat dat daadwerkelijk sprake is van misleiding.

Voor zover de vordering van Prijsvrij c.s. is gestoeld op de uitlatingen op de LinkedInpagina van de heer [collega A] kunnen de vorderingen evenmin slagen. Het betreft hier immers zijn persoonlijke pagina. Daaraan doet niet af dat duidelijk is dat [collega A] werkzaam is voor de Consumentenbond; de Consumentenbond kan niet verantwoordelijk worden gehouden voor de inhoud van zijn privé-account. [collega A] heeft immers vrijheid van meningsuiting en mag zijn persoonlijke visie kenbaar maken. Wel is de voorzieningenrechter met Prijsvrij c.s. van oordeel dat [collega A] er in dit geval - juist nu hij zelf namens de Consumentenbond de onderzoeker was - beter aan had gedaan zich in privé te onthouden van opiniërende uitlatingen over het door hem zelf verrichte onderzoek. Dat klemt te meer daar hij in verband met Prijsvrij c.s. een vergaande term als ‘leugenachtig’ heeft gebruikt, terwijl hij kon weten dat zijn persoonlijke mening, in verband met zijn rol als onderzoeker, mogelijk zwaarder zou kunnen wegen dan normaal. Dat neemt echter niet weg dat de door hem gedane uitlatingen op zijn eigen LinkedInpagina geen aanleiding kunnen zijn voor enig gebod aan de Consumentenbond.

De stelling van Prijsvrij c.s. dat de methodiek van het onderzoek van de Consumentenbond als zodanig niet deugt en reeds daarom de artikelen niet hadden mogen worden gepubliceerd, wordt gepasseerd. Door in het kader van deze procedure alsnog inzicht te geven in de onderzochte reizen, heeft de Consumentenbond voorshands voldoende aangetoond dat hij inderdaad random 25 reizen heeft onderzocht van diverse aard. De stelling van Prijsvrij c.s. dat het onderzoek niet kan deugen omdat uit hun eigen onderzoek blijkt dat de prijs slechts in 50% van de gevallen fluctueert, kan hen niet baten. Kennelijk hebben Prijsvrij c.s. op basis van hun eigen bedrijfsgegevens bepaald wat de grootste gemene deler van hun aanbiedingen is. Dat heeft de Consumentenbond niet gedaan. Die heeft simpelweg op diverse voor de hand liggende aanbiedingen geklikt. Een onderzoek naar bedrijfsgegevens van alle te onderzoeken reisorganisaties (voorafgaand aan het feitelijke onderzoek), kon naar oordeel van de voorzieningenrechter achterwege blijven, nu dat zou betekenen dat de Consumentenbond van alle 12 reisaanbieders eerst de bedrijfsgegevens uitgebreid zou moeten analyseren, alvorens de onderzoeksstrategie te kunnen bepalen. Dat kon in redelijkheid niet worden gevergd. De Consumentenbond heeft simpelweg 25 in het oog springende aanbiedingen per reisaanbieder bekeken en de uitkomsten vervolgens vergeleken. Dat staat hem vrij, temeer daar hij de waarnemingen over vijf verschillende dagen heeft gedaan en op diverse tijdstippen. Dat daarbij ook in nachtelijke uren is gewerkt maakt het oordeel niet anders. Weliswaar hebben Prijsvrij c.s. naar voren gebracht dat juist dan de meeste prijsaanpassingen worden doorgevoerd, maar dat doet niet af aan de uitkomst van de steekproef.

De voorzieningenrechter gaat er – anders dan Prijsvrij c.s. – voorshands vanuit dat de Consumentenbond voormelde werkwijze bij alle andere reisaanbieders ook heeft gevolgd, nu gesteld noch gebleken is dat hij bij die andere aanbieders wel eerst een onderzoek naar bedrijfsgegevens heeft verricht voordat werd gestart met de steekproef. De door de Consumentenbond gehanteerde onderzoeksmethode kan vanzelfsprekend leiden tot een andere uitkomst dan de volgens Prijsvrij c.s. door hen gehanteerde ‘gewogen’ methode. Daarmee is echter de werkwijze van de Consumentenbond niet per definitie onjuist of onrechtmatig. De voorzieningenrechter tekent in dat kader nog aan dat niet is bestreden dat in de artikelen wordt verwezen naar de reactie van de reisaanbieders, die gepubliceerd is op de website van de Consumentenbond. Daar hebben Prijsvrij c.s. dus hun eigen visie op de feiten kunnen geven. Daarmee heeft de Consumentenbond blijk gegeven van voldoende mogelijkheden voor Prijsvrij c.s. in het kader van hoor en wederhoor.

De voorzieningenrechter ziet onder de gegeven omstandigheden geen aanleiding voor toewijzing van de vordering ex artikel 843a Rv. Die vordering lijkt met name ingegeven door de wens de matrix met percentages te kunnen controleren. Zoals gezegd gaat de voorzieningenrechter ervan uit dat de Consumentenbond gerechtigd was zijn onderzoek op voormelde wijze in te steken. Dat heeft geleid tot de aan Prijsvrij c.s. bekende uitkomsten. Nu zij hangende de procedure ook inzicht hebben gekregen in de uit hun aanbod onderzochte reizen, ontbreekt belang bij voormelde vordering tot afgifte van stukken. Voor zover Prijsvrij c.s. ter zitting hun eis hebben willen vermeerderen door tevens aanspraak te maken op afgifte van alle informatie van andere aanbieders wordt dat geweigerd. Daargelaten dat die eiswijziging in strijd is met de goede procesorde valt niet in te zien welk spoedeisend belang Prijsvrij c.s. in het licht van dit vonnis hebben bij de gevraagde stukken.

De conclusie is dat de vorderingen van Prijsvrij c.s. zullen worden afgewezen. Prijsvrij c.s. zullen als in het ongelijk gestelde partijen in de proceskosten worden veroordeeld.